نهروان

نهروان . [ ن َ رَ ] (اِخ ) شهرکی است قدیمی در چهارفرسخی بغداد. (از سمعانی ). شهرکی است [ به عراق ] با آبادانی اندک و اندر وی خرماست اندک و آنجا جایهایی است که خسروان کرده اند. (حدود العالم ) (یادداشت مؤلف ). دهی است چند مابین بغداد و کوفه ، خوارج نهروان از آنجا بودند. (از رشیدی ). شهری است از مداین سبعه به عراق عرب میان بغداد و واسط، بر شرقی دجله و به آن منسوب اند خوارج نهروان و بین حضرت علی بن ابیطالب (ع ) و آنان در آنجا جنگی رخ داد. مؤلف معجم البلدان نویسد: نهروان مشتمل است بر نهروانات اعلی ، نهروانات اوسط و نهروانات اسفل و آن عبارت است از کوره ای وسیع واقع در بین بغداد و واسط از جانب شرقی ، حد اعلای آن متصل به بغداد است ، در این کوره چند شهر متوسط یافت شود مانند: اسکاف ، جرجرایا، صافیه ، دیرقنی و جز آن . (از معجم البلدان ) :
سپاهی به کردار کوه گران
همیرفت گستاخ تا نهروان .

فردوسی .

لشکرگاه هرثمه بر نهروان بود بر دو فرسنگی از دروازه ٔ بغداد. (ترجمه ٔ تاریخ طبری ص 513). کوچ کرد تا آب نهروان و از آن جانب بهرام چوبین فرود آمد. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 100).
گرد سپهت به نهرواله
سهم تو به نهروان ببینم .

خاقانی .

برای شرح جنگ نهروان رجوع به تاریخ طبری و الکامل ابن اثیر و مجمل ص 77 و 237 و غیره و خاندان نوبختی ص 31 و حبیب السیر ج 1 ص 175 تا 203 و نزهةالقلوب ج 3 شود.