نهی
لغت‌نامه دهخدا
نهی . [ ن َهَْ ی ْ ] (ع مص ) بازداشتن . (ترجمان علامه ٔ جرجانی ص 102) (غیاث اللغات ) (مجمل اللغة). وازدن . (تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ). بازداشتن کسی را از کار و گفت و جز آن ، خلاف امر. (از منتهی الارب ). منع کردن . (غیاث اللغات ). به عمل یابه سخن کسی را از کاری یا چیزی بازداشتن و منع کردن . (از اقرب الموارد). امر به کف و خویشتن داری کردن . (از متن اللغة). || حرام کردن . (از اقرب الموارد) (از ناظم الاطباء). || طلب کردن حاجتی را و واگذاشتن آن را خواه برآورده شود یا نشود . (از ناظم الاطباء). || گویند: الیک نهی المثل قلیلا (مجهولاً و معروفاً)؛ یعنی نظیر تو نایاب است . (منتهی الارب ). || گویند: هذا رجل نهیک من رجل ؛ یعنی این مرد بس است ترا.تأنیث و جمع نمی پذیرد چون مصدر است . (از منتهی الارب ). || (اِمص ) بازداشت . منع. ممانعت . اصراربر ترک کاری . (ناظم الاطباء). مقابل امر :
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی .
پس ایستاد در کشاکش امر و نهی استرجاع کنان . (تاریخ بیهقی ص 310). بر امر و نهی گوهر طبع عزیز تو
در آتش سیاست صافی عیار باد.
ملک دست او را در امرو نهی و حل و عقد گشاده و مطلق داشت . (کلیله و دمنه ).
زمانه زو طلبد امر و نهی نز گردون .
زانکه نهی از دانه ٔ شیرین بود
تلخ را خود نهی حاجت کی شود.
اینهمه هیچ است چون می بگذرد
تخت و بخت و امر و نهی و گیر و دار.
- نهی از منکر ؛ بازداشتن و منع کردن از ممنوعات شرعیه . (غیاث اللغات ). منع از ارتکاب بدی . رجوع به امر به معروف شود : چه بسیارمردم بینم که امر به معروف کنند و نهی از منکر کنند. (تاریخ بیهقی ص 99).
- نهی کردن ؛ باز داشتن . منع کردن . پرهیزاندن : فیلسوفان هستند که ایشان را طبیبان اخلاق دانند که نهی کنند از کارهای سخت و زشت . (تاریخ بیهقی ).
- نهی منکر ؛ نهی از منکر :
گرت نهی منکر برآید ز دست
نباید چو بی دست و پایان نشست .
محتسب گر فاسقان را نهی منکر می کند
گو بیا کز روی نامحرم نقاب افکنده ایم .
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی .
فردوسی .
پس ایستاد در کشاکش امر و نهی استرجاع کنان . (تاریخ بیهقی ص 310). بر امر و نهی گوهر طبع عزیز تو
در آتش سیاست صافی عیار باد.
مسعودسعد.
ملک دست او را در امرو نهی و حل و عقد گشاده و مطلق داشت . (کلیله و دمنه ).
زمانه زو طلبد امر و نهی نز گردون .
فلکی .
زانکه نهی از دانه ٔ شیرین بود
تلخ را خود نهی حاجت کی شود.
مولوی .
اینهمه هیچ است چون می بگذرد
تخت و بخت و امر و نهی و گیر و دار.
سعدی .
- نهی از منکر ؛ بازداشتن و منع کردن از ممنوعات شرعیه . (غیاث اللغات ). منع از ارتکاب بدی . رجوع به امر به معروف شود : چه بسیارمردم بینم که امر به معروف کنند و نهی از منکر کنند. (تاریخ بیهقی ص 99).
- نهی کردن ؛ باز داشتن . منع کردن . پرهیزاندن : فیلسوفان هستند که ایشان را طبیبان اخلاق دانند که نهی کنند از کارهای سخت و زشت . (تاریخ بیهقی ).
- نهی منکر ؛ نهی از منکر :
گرت نهی منکر برآید ز دست
نباید چو بی دست و پایان نشست .
سعدی .
محتسب گر فاسقان را نهی منکر می کند
گو بیا کز روی نامحرم نقاب افکنده ایم .
سعدی .
