نوایی

نوایی . [ن َ ] (اِخ ) امیر علیشیربن الوس ، ملقب به نظام الدین و متخلص به نوائی و فانی یا فنائی . از احفاد جغتای پسر چنگیز و از مشاهیر وزرای سلطان حسین میرزا بایقرا و از اعاظم دانشمندان و ادبای قرن نهم هجری است . وی به دو زبان فارسی و ترکی اشعار و دیوان دارد و صاحب تصانیف گوناگون است . در دوران قدرت و وزارت ، حامی و مشوق هنرمندان و شاعران بود و با مولانا عبدالرحمن جامی ارادت و مصاحبت می ورزید. او راست : 1 - دیوان فارسی ، بالغ بر شش هزار بیت . 2- اربعین منظوم . 3 - تاریخ الانبیاء، به ترکی . 4 - تاریخ ملوک عجم ، به ترکی . 5 - ترجمة اللغة الترکیة بالفارسیة. 6 - نسائم المحبة، در ترجمه ٔ ترکی نفحات الانس جامی . 7 - حیرة الابرار. 8 - لیلی و مجنون . 9 - فرهاد و شیرین . 10 - سبعه ٔ سیاره . 11 - سد اسکندری یا اسکندرنامه . 12 - خمسه ٔ المتحرین ، به زبان ترکی در شرح حال جامی . 13 - دیوان ترکی ، شامل چهار کتاب : غرایب الصغر یا غرایب النوائب ،نوادر الشباب ، بدایع الوسط، و فوائد الکبر. 14 - سراج المسلمین . 15 - عروض ترکی . 16 - مثنوی لسان الطیر.17 - محاکمة اللغتین . 18 - محبوب القلوب . 19 - مفردات ، در معما. 20 - منشآت ترکی . 21 - منشآت فارسی . 22- نظم الجواهر. 23 - مجالس النفایس ، که از مهمترین تألیفات او و تذکره ای است در شرح حال قریب 350 تن از معاریف معاصران او به زبان ترکی . وی به سال 906 هَ. ق . در 63سالگی وفات یافت . از اشعار پارسی اوست :
رسد هر کس به مقصودی ز یارب یارب شبها
چرا مقصود من حاصل نشد یارب ز یاربها
نگویم بهر تشریف قدومت خانه ای دارم
غریبم ، خاکسارم ، گوشه ٔ ویرانه ای دارم .
(از ریحانة الادب ج 4 ص 235 و مجمع الفصحاء ج 1 ص 41 و تذکره ٔ نصرآبادی ص 470 و فهرست کتابخانه ٔ مدرسه ٔ سپه سالار ج 2 ص 538).
و نیز رجوع به متفرقات الذریعه و کشف الظنون و بهارستان جامی ص 122 و تذکره ٔ دولتشاه ص 494 و مجالس النفایس ترجمه ٔ حکیم ص 357 و تحفه ٔ سامی ص 179 و آتشکده ٔ آذر ص 23 و تاریخ کثیرة ص 144 و مرآةالخیال ص 72 و نگارستان سخن ص 72 و 133 و طرایق الحقایق ج 3 ص 46 و اسماء المؤلفین وآثار المصنفین ج 1 ص 739 و از سعدی تا جامی ص 469 ومجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات تبریز سال 1 شماره ٔ 5 ص 32 ومیر علی شیر نوائی تألیف علی اصغر حکمت و فرهنگ سخنوران ص 616 شود.