هجان
لغت‌نامه دهخدا
هجان . [ هَِ ] (ع ص ، اِ) برگزیده از هر چیزی . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). برگزیده و خالص و پاک از هرچیزی . (از معجم متن اللغة) (از اقرب الموارد) (از تاج العروس ). گویند: «خیار کل شی ٔ هجانه ». و از گفتار علی است :
هذا جنای و هجانه فیه
اذکل جان یده الی فیه .
یعنی برگزیده و خالص آن .(از اقرب الموارد).
و اذا قیل من هجان قریش
کنت ان الفتی و انت الهجان .
|| زن کریمه و بزرگوار. (شمس اللغات ): امراة هجان ؛ زن گرامی . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (از تاج العروس ).زن بزرگ نژاد. (از اقرب الموارد). || مجازاً مرد بزرگوار پاک نژاد. (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة): رجل هجان ؛ مرد کریم و حسیب . (از اقرب الموارد). || مرد سپید. (منتهی الارب ). || مرد پلید. (منتهی الارب ) (آنندراج ). یار بد و مصاحب بد. (ناظم الاطباء). در بعضی از نسخ به معنی خبیث آمده اما غلط است . (از تاج العروس ). || شتر برگزیده ٔ سپیدموی . (ناظم الاطباء). شتران سپیدموی . (شمس اللغات ). شتران سپیدموی برگزیده . (منتهی الارب ) (آنندراج ). بیض الکرام . (اقرب الموارد) (تاج العروس ) (معجم متن اللغة). عمروبن کلثوم گوید :
ذراعی عیطل أدماء بکر
هجان اللون لم تقراء جنینا.
عرب رنگ سپید را از رنگها، برگزیده و خالص و گرامی شمارد. (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة). و نیز گفته شده شتری که رنگ خالص و یکدست و نیکو داشته باشد گرامی ترین نوع شتر است . (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة). لبید گوید :
کأن هجانها متأبضات
و فی الاقران أصورة الرغام .
و اما کرمها، فانه یقال لکل کریم خالص من الابل هجان نتاج مهرة. (صبح الاعشی ج 2 ص 35). مذکر و مؤنث و جمع در آن یکسان است : «بعیر هجان و ناقة هجان و ابل هجان » و هجائن نیز بسیار آورده اند. (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از اقرب الموارد). رجوع به هجائن شود. || ارض هجان ؛ زمین خوش خاک و مثمر. (ناظم الاطباء). زمین خوش خاک مرب حیوان . (منتهی الارب ) (آنندراج ). زمین پاک . (شمس اللغات ). زمین سفید سست خاک . (از معجم متن اللغة): ارض هجان ؛ زمین سفید سست خاک پر گیاه . (از اقرب الموارد). بمجاز، زمین سفید که خاک آن نرم و سست باشد. (از تاج العروس ). شاعری گوید :
بارض هجان اللون وسمیةالثری
غداة نأت عنها المؤوجة و البحر.
هذا جنای و هجانه فیه
اذکل جان یده الی فیه .
یعنی برگزیده و خالص آن .(از اقرب الموارد).
و اذا قیل من هجان قریش
کنت ان الفتی و انت الهجان .
(از تاج العروس ).
|| زن کریمه و بزرگوار. (شمس اللغات ): امراة هجان ؛ زن گرامی . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (از تاج العروس ).زن بزرگ نژاد. (از اقرب الموارد). || مجازاً مرد بزرگوار پاک نژاد. (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة): رجل هجان ؛ مرد کریم و حسیب . (از اقرب الموارد). || مرد سپید. (منتهی الارب ). || مرد پلید. (منتهی الارب ) (آنندراج ). یار بد و مصاحب بد. (ناظم الاطباء). در بعضی از نسخ به معنی خبیث آمده اما غلط است . (از تاج العروس ). || شتر برگزیده ٔ سپیدموی . (ناظم الاطباء). شتران سپیدموی . (شمس اللغات ). شتران سپیدموی برگزیده . (منتهی الارب ) (آنندراج ). بیض الکرام . (اقرب الموارد) (تاج العروس ) (معجم متن اللغة). عمروبن کلثوم گوید :
ذراعی عیطل أدماء بکر
هجان اللون لم تقراء جنینا.
(از تاج العروس ).
عرب رنگ سپید را از رنگها، برگزیده و خالص و گرامی شمارد. (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة). و نیز گفته شده شتری که رنگ خالص و یکدست و نیکو داشته باشد گرامی ترین نوع شتر است . (از تاج العروس ) (از معجم متن اللغة). لبید گوید :
کأن هجانها متأبضات
و فی الاقران أصورة الرغام .
(از تاج العروس ).
و اما کرمها، فانه یقال لکل کریم خالص من الابل هجان نتاج مهرة. (صبح الاعشی ج 2 ص 35). مذکر و مؤنث و جمع در آن یکسان است : «بعیر هجان و ناقة هجان و ابل هجان » و هجائن نیز بسیار آورده اند. (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از اقرب الموارد). رجوع به هجائن شود. || ارض هجان ؛ زمین خوش خاک و مثمر. (ناظم الاطباء). زمین خوش خاک مرب حیوان . (منتهی الارب ) (آنندراج ). زمین پاک . (شمس اللغات ). زمین سفید سست خاک . (از معجم متن اللغة): ارض هجان ؛ زمین سفید سست خاک پر گیاه . (از اقرب الموارد). بمجاز، زمین سفید که خاک آن نرم و سست باشد. (از تاج العروس ). شاعری گوید :
بارض هجان اللون وسمیةالثری
غداة نأت عنها المؤوجة و البحر.
(از تاج العروس ).
