هفتاد و دو ملت

هفتاد و دو ملت . [ هََ دُ دُ م ِل ْ ل َ ] (اِ مرکب ) باید دانست که همگی ملتها هفتادوسه اند، یکی از آن سنت و جماعت و هفتادودو سوای آن در اصل شش گروه اند: رافضیه ، خارجیه ، جبریه ، قدریه ، جهمیه ، مرجیه ،و هر گروهی از اینها این است : فرقه های «رافضیه » شامل دوازده فرقه اند بدین شرح : علویه ، ابدیه ، شیعیه ، اسحاقیه ، زیدیه ، عباسیه ، امامیه ، ناوسیه ، تناسخیه ، لاعنیه ، راجعیه و مرتضیه . فرقه های «خارجیه » عبارتند از دوازده فرقه : ازرقیه ، ریاضیه ، ثعلبیه ، جازمیه ، خلفیه ،کوزیه ، کنزیه ، معتزله ، میمونیه ، محکمیه ، سراجیه و اخنسیه . فرقه های «جبریه » نیز دوازده اند: مضطریه ، افعالیه ، معیه ، تارکیه ، بحثیه ، متمنیه ، کسلانیه ، حبیبیه ، خوفیه ، فکریه ، حسبیه ، حجتیه . «قدریه » هم دوازده فرقه اند: احدیه ، ثنویه ، کیانیه ، شیطانیه ، شریکیه ، وهمیه ،رویدیه ، ناکسیه ، متبریه ، قاسطیه ، نظامیه ، متولفیه . فرقه های «جهمیه » نیز دوازده اند: معطلیه ، مترابصیه ، متراقبیه ، واردیه ، حرقیه ، مخلوقیه ، عبریه ، فانیه ، زنادقیه ، لفظیه ، قبریه ، واقفیة. فرقه های دوازده گانه ٔ «مرجیه » عبارتند از: تارکیه ، شائیه ، راجیه ، شاکیه ، نهمیه ، عملیه ، منقوصیه ، مستثنیه ، اثریه ، مدعیه ، مشبهه وحشویه . و ابوالقاسم رازی هفت فرقه ٔ دیگر از ایشان برآورده : کرامیه ، هریه ، حالیه ، باطنیه ، اباحیه ، براهمیه ، اشعریه و اسماء بعضی از ایشان سوفسطائیه ، فلاسفه ،سمنیه ، و مجوسیه هم یافته شده . (نقل به اختصار از غیاث اللغات ) :
جنگ هفتادودوملت همه را عذر بنه
چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند.

حافظ.