پخش
لغت‌نامه دهخدا
پخش . [ پ َ ] (ص ) پهن . پخت . (فرهنگ فارسی معین ). || پراکنده . پاشیده .
- پخش شدن ؛ با زمین هموار شدن . خرد شدن :
ز تیغش همی لعل شد باد و گرد
ز گرزش همی پخش شد اسب و مرد.
و در فرهنگها به کلمه ٔ پخش مطلق ، معانی ذیل را داده اند: پژمرده . بی آب . (برهان ). پژمرده و سسست بود. (صحاح الفرس ). سست ، نقیض سخت . (برهان ).
- پخش کردن ؛ [ ک َ دَ ] (مص مرکب ) پخچ کردن . پهن کردن . پخت کردن . با زمین هموار کردن .
- || توزیع. (تاج المصادر بیهقی ). تقسیم . بخش کردن . بخشیدن .
- || پراکندن . متفرق کردن . سخت ریزریز و خردخرد کردن :
بسوی طلایه برانگیخت رخش
بگرزی سواری همی کرد پخش .
بهر سو که رستم برافکند رخش
سران سواران همی کرد پخش .
شبی از شبها بر قصد سرای امارت میرفت فوجی از آن طایفه بر عقب او روانه شدند و او را بزخمهای پیاپی و ضربهای بی محابا پخش کردند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
چو بشنید رستم برانگیخت رخش
ز نعلش همی خاک را کرد پخش .
بکاخ اندر آمد خداوند رخش
همی فرش دیبای او کرد پخش .
ببالین رستم تک آورد رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش .
ز تن کرد چندان سر از کینه پخش
که شد زیر او در، ز خون چرمه رخش .
ز بس سر که تیغش همی کرد پخش
زمین کرد گلگون و مه کرد رخش .
- پخش کردن روز بر کسی یا بر دل کسی ؛ پریشان کردن روزگار یا خاطر او :
بدار آنچه خواهی و دیگر ببخش
مکن بر دل ما چنین روز پخش .
بخوبی بیارای و بیشی ببخش
مکن روز را بر دل خویش پخش .
- پخش گشتن ؛ پریشان دل شدن :
بدو گفت کای دیو ناسازگار
بزخم دلیران نه ای پایدار
بکشتی همی بند و افسون کنی
که تا چنبر از یال بیرون کنی
بگفت و فرود آمد از پشت رخش
دل دیو از بیم او گشت پخش .
- پی و پخش ؛ پا و پر. تاب و توان :
بدین رخش ماند همی رخش اوی
ولیکن ندارد پی و پخش اوی .
- پخش شدن ؛ با زمین هموار شدن . خرد شدن :
ز تیغش همی لعل شد باد و گرد
ز گرزش همی پخش شد اسب و مرد.
اسدی .
و در فرهنگها به کلمه ٔ پخش مطلق ، معانی ذیل را داده اند: پژمرده . بی آب . (برهان ). پژمرده و سسست بود. (صحاح الفرس ). سست ، نقیض سخت . (برهان ).
- پخش کردن ؛ [ ک َ دَ ] (مص مرکب ) پخچ کردن . پهن کردن . پخت کردن . با زمین هموار کردن .
- || توزیع. (تاج المصادر بیهقی ). تقسیم . بخش کردن . بخشیدن .
- || پراکندن . متفرق کردن . سخت ریزریز و خردخرد کردن :
بسوی طلایه برانگیخت رخش
بگرزی سواری همی کرد پخش .
فردوسی .
بهر سو که رستم برافکند رخش
سران سواران همی کرد پخش .
فردوسی .
شبی از شبها بر قصد سرای امارت میرفت فوجی از آن طایفه بر عقب او روانه شدند و او را بزخمهای پیاپی و ضربهای بی محابا پخش کردند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
چو بشنید رستم برانگیخت رخش
ز نعلش همی خاک را کرد پخش .
فردوسی .
بکاخ اندر آمد خداوند رخش
همی فرش دیبای او کرد پخش .
فردوسی .
ببالین رستم تک آورد رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش .
فردوسی .
ز تن کرد چندان سر از کینه پخش
که شد زیر او در، ز خون چرمه رخش .
اسدی .
ز بس سر که تیغش همی کرد پخش
زمین کرد گلگون و مه کرد رخش .
اسدی .
- پخش کردن روز بر کسی یا بر دل کسی ؛ پریشان کردن روزگار یا خاطر او :
بدار آنچه خواهی و دیگر ببخش
مکن بر دل ما چنین روز پخش .
فردوسی .
بخوبی بیارای و بیشی ببخش
مکن روز را بر دل خویش پخش .
فردوسی .
- پخش گشتن ؛ پریشان دل شدن :
بدو گفت کای دیو ناسازگار
بزخم دلیران نه ای پایدار
بکشتی همی بند و افسون کنی
که تا چنبر از یال بیرون کنی
بگفت و فرود آمد از پشت رخش
دل دیو از بیم او گشت پخش .
فردوسی .
- پی و پخش ؛ پا و پر. تاب و توان :
بدین رخش ماند همی رخش اوی
ولیکن ندارد پی و پخش اوی .
فردوسی .
