پروردگار
لغت‌نامه دهخدا
پروردگار. [ پ َرْ وَ دْ / دَ / دِ ] (ص مرکب ) پرورنده . پرورش دهنده . مربی . تربیت کننده . مُرَشِّح . تیمارکننده . معلم : پیران را دید که پروردگار کیخسرو بود. (تاریخ طبری ترجمه ٔ بلعمی ).
چو دستان که پروردگارمنست
تهمتن که خرم بهار منست .
که پروردگار سیاوش توئی
بگیتی خردمند وخامش توئی .
که او ویژه پروردگار منست
جهاندیده و دوستار منست .
چنین گفت کاین چرخ ناپایدار
نه پرورده داند نه پروردگار.
هر آنکس که باشد مرا دوستدار
چنانم من او را که پروردگار.
جان شیرین را فدای آن خداوندی کند
کز پس ایزد بودشان بهترین پروردگار.
درختی بس شگرف و میوه دار است
مر او را باغبان پروردگار است .
همه دادده باش و پروردگار
خنک مرد بخشنده ٔ بردبار.
که پروردگار از پدر برتر است
همان زاده را مهر با مادر است
نه آبادبوم و نه پروردگار
نه آن خستگان را کسی خواستار.
ببینید کاین چرخ ناپایدار
نه پرورده داند نه پروردگار.
چو با زور و با چنگ برخیزد اوی
بپروردگار اندرآویزد اوی .
چو سر برکشد زود جوید شکار
نخست اندرآید به پروردگار.
ندانی که پروردگار پلنگ
نبیند ز پرورده جز درد و جنگ .
چو دندان برآورد وشد تیزچنگ
بپروردگار آیدش رای جنگ .
پروردگار دینی آموزگار فضلی
هم پیشه ٔ وفائی هم ریشه ٔ سخائی .
گویند بهرام گور روزی پیش نعمان منذر ایستاده بود که پروردگار او بود. (نوروزنامه ). || پادشاه که پروردگار گونه و پرورنده نیز گویند. (برهان قاطع) :
سپه را بکردار پروردگار
بهر جای بردی پی کارزار.
بزور جهان آفرین کردگار
بدیهیم کاوس پروردگار.
|| (اِخ ) یکی از نامهای باری تعالی که پرورنده ٔ همه است بصورت اسمی و وصفی . رب ّ. خالق . صانع. مربی :
سپاس از جهاندار پروردگار
کز اویست نیک و بد روزگار.
چو فرزند سام نریمان ز بند
بنالد بپروردگار بلند.
جهان را به آئین شاهی بدار
چو آمختی از پاک پروردگار.
بکوشش مکن هیچ سستی بکار
بگیتی جز او نیست پروردگار.
چوپروردگارش چنان آفرید
تو بر بند یزدان نیابی کلید.
همان زور خواهم کز آغاز کار
مرا دادی ای پاک پروردگار.
شنیدم که رستم ز آغاز کار
چنان یافت نیرو ز پروردگار.
بر این است دهقان که پروردگار
چو بخشود راهت نماید بکار.
سه روز اندران جنگ شد روزگار
چهارم ببخشود پروردگار.
چنان رو که پرسدت روز شمار
نپیچی سر از شرم پروردگار.
چه گوئی چو پرسند روز شمار
که پوزش کنی پیش پروردگار.
که بر جان ما بود زآن شهریار
ز دستش بنالم به پروردگار.
به یزدان گرایم بفرجام کار
که روزی ده اویست و پروردگار.
نخست آفرین کرد بر کردگار
خداوند دانا و پروردگار.
چنین گفت کای داور کردگار
جهاندار و پیروز پروردگار.
به یزدان دادار پروردگار
ببزم و برزم و بدشت شکار.
کسی را که یزدان پروردگار
ز نیکان بنیکی کند اختیار.
ترا کردگاریست پروردگار
توئی بنده ٔ کرده ٔ کردگار.
بترسم که او هم بفرجام کار
بپیچد سر از شاه و پروردگار.
نصیحت نمود امت را و جهاد کرد در راه خدا که پروردگارش بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 308). تا وقتی که برسم بپروردگار خود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 317).
نگویم صانع هفت و چهار اوست
ولیکن عقل را پروردگار اوست .
به نا کردن شکر پروردگار
شنیدم که برگشت ازو روزگار.
|| (ص مرکب ) در دو بیت ذیل اگر تصحیفی راه نیافته باشد ظاهراً پروردگار معنی مفعولی یعنی پرورده و پروریده میدهد :
همه پاک پروردگار منید
همان از پدر یادگار منید.
که اویست پروردگار پدر
وزویست پیدا بگیتی هنر.
|| (اِ مرکب ) رب النوع .
چو دستان که پروردگارمنست
تهمتن که خرم بهار منست .
فردوسی .
که پروردگار سیاوش توئی
بگیتی خردمند وخامش توئی .
فردوسی .
که او ویژه پروردگار منست
جهاندیده و دوستار منست .
فردوسی .
چنین گفت کاین چرخ ناپایدار
نه پرورده داند نه پروردگار.
فردوسی .
هر آنکس که باشد مرا دوستدار
چنانم من او را که پروردگار.
فردوسی .
جان شیرین را فدای آن خداوندی کند
کز پس ایزد بودشان بهترین پروردگار.
فرخی .
درختی بس شگرف و میوه دار است
مر او را باغبان پروردگار است .
ناصرخسرو.
همه دادده باش و پروردگار
خنک مرد بخشنده ٔ بردبار.
فردوسی .
که پروردگار از پدر برتر است
همان زاده را مهر با مادر است
نه آبادبوم و نه پروردگار
نه آن خستگان را کسی خواستار.
فردوسی .
ببینید کاین چرخ ناپایدار
نه پرورده داند نه پروردگار.
فردوسی .
چو با زور و با چنگ برخیزد اوی
بپروردگار اندرآویزد اوی .
فردوسی .
چو سر برکشد زود جوید شکار
نخست اندرآید به پروردگار.
فردوسی .
ندانی که پروردگار پلنگ
نبیند ز پرورده جز درد و جنگ .
فردوسی .
چو دندان برآورد وشد تیزچنگ
بپروردگار آیدش رای جنگ .
فردوسی .
پروردگار دینی آموزگار فضلی
هم پیشه ٔ وفائی هم ریشه ٔ سخائی .
فرخی .
گویند بهرام گور روزی پیش نعمان منذر ایستاده بود که پروردگار او بود. (نوروزنامه ). || پادشاه که پروردگار گونه و پرورنده نیز گویند. (برهان قاطع) :
سپه را بکردار پروردگار
بهر جای بردی پی کارزار.
فردوسی .
بزور جهان آفرین کردگار
بدیهیم کاوس پروردگار.
فردوسی .
|| (اِخ ) یکی از نامهای باری تعالی که پرورنده ٔ همه است بصورت اسمی و وصفی . رب ّ. خالق . صانع. مربی :
سپاس از جهاندار پروردگار
کز اویست نیک و بد روزگار.
فردوسی .
چو فرزند سام نریمان ز بند
بنالد بپروردگار بلند.
فردوسی .
جهان را به آئین شاهی بدار
چو آمختی از پاک پروردگار.
فردوسی .
بکوشش مکن هیچ سستی بکار
بگیتی جز او نیست پروردگار.
فردوسی .
چوپروردگارش چنان آفرید
تو بر بند یزدان نیابی کلید.
فردوسی .
همان زور خواهم کز آغاز کار
مرا دادی ای پاک پروردگار.
فردوسی .
شنیدم که رستم ز آغاز کار
چنان یافت نیرو ز پروردگار.
فردوسی .
بر این است دهقان که پروردگار
چو بخشود راهت نماید بکار.
فردوسی .
سه روز اندران جنگ شد روزگار
چهارم ببخشود پروردگار.
فردوسی .
چنان رو که پرسدت روز شمار
نپیچی سر از شرم پروردگار.
فردوسی .
چه گوئی چو پرسند روز شمار
که پوزش کنی پیش پروردگار.
فردوسی .
که بر جان ما بود زآن شهریار
ز دستش بنالم به پروردگار.
فردوسی .
به یزدان گرایم بفرجام کار
که روزی ده اویست و پروردگار.
فردوسی .
نخست آفرین کرد بر کردگار
خداوند دانا و پروردگار.
فردوسی .
چنین گفت کای داور کردگار
جهاندار و پیروز پروردگار.
فردوسی .
به یزدان دادار پروردگار
ببزم و برزم و بدشت شکار.
فردوسی .
کسی را که یزدان پروردگار
ز نیکان بنیکی کند اختیار.
فردوسی .
ترا کردگاریست پروردگار
توئی بنده ٔ کرده ٔ کردگار.
فردوسی .
بترسم که او هم بفرجام کار
بپیچد سر از شاه و پروردگار.
فردوسی .
نصیحت نمود امت را و جهاد کرد در راه خدا که پروردگارش بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 308). تا وقتی که برسم بپروردگار خود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 317).
نگویم صانع هفت و چهار اوست
ولیکن عقل را پروردگار اوست .
ناصرخسرو.
به نا کردن شکر پروردگار
شنیدم که برگشت ازو روزگار.
سعدی .
|| (ص مرکب ) در دو بیت ذیل اگر تصحیفی راه نیافته باشد ظاهراً پروردگار معنی مفعولی یعنی پرورده و پروریده میدهد :
همه پاک پروردگار منید
همان از پدر یادگار منید.
فردوسی .
که اویست پروردگار پدر
وزویست پیدا بگیتی هنر.
فردوسی .
|| (اِ مرکب ) رب النوع .
