پروکپیوس

پروکپیوس . [ پْرُ / پ ُ رُ ک ُ ] (اِخ ) بزرگترین مورخ بیزانس (روم شرقی ). وی در آخر قرن پنجم میلادی تولد یافت و پس از اتمام تحصیلات دبیر بی لیزار سردار معروف بیزانس شد (527 م .). در جنگهائی که این سردار با واندالها و گت ها در ایتالیا و ایران کرد مورخ مذکور با او بودسال وفاتش معلوم نیست بعضی تصور میکنند که در حدود 560 م . بوده است . از کتابهای او دو کتاب اول راجع است به جنگهای بیزانس با ایران ، سومی و چهارمی جنگ با واندالها، پنجمی و ششمی و هفتمی جنگ با گت ها، هشتمین کتاب او دنباله ٔ تمام کتابهای مذکور است چون در این کتابها مورخ مذکور تمجید بسیار از بی لیزار کرده و شرح زندگانی او را نوشته ، سابقاً تصور میکردند که این کتابها را باید «شرح احوال بی لیزار» نامید، ولی حالا معلوم است که کتب او تاریخ جنگهای این سردار است و تمجیدات مورخ از اینجاست که بی لیزار را سردار نامی و معروف آن زمان می دانستند و پروکوپ باو معتقد بود این کتابها را خود مورخ مذکور «هیستوری کن » نامیده کتابی هم از این مورخ بدست آمده که موسوم به «تاریخ سرّی » است . در این کتاب از ژوستی نین ، قیصر معاصر روم شرقی و زن او بسیار بد نوشته و استبداد اولی و فساد اخلاق دومی را نموده و جاهائی هم از این کتاب به بی لیزار و زن او برمیخورد. کتاب مزبور پس از مرگ پروکپ منتشر شد راجع به این کتاب بسیاری از محققین عقیده داشتند که از قلم مورخ مذکور نیست و به او نسبت داده اند،زیرا مندرجات او با تاریخ جنگهای بی لیزار تفاوت زیاد دارد، ولی پس از مطالعات «دان » که تحقیقات عمیق کرد، این عقیده رسوخ یافت که تاریخ سری از قلم خود مورخ مزبور است : چیزهائی را که در تاریخ جنگها نمی توانسته بنویسد در کتاب سرّی گنجانده و تا اندازه ای هم مبالغه کرده است . اگرچه این عقیده را بعض محققین دیگر ردّ کرده اند ولی باز عقیده ٔ «دان » طرفداران بسیار دارد. تألیف سوم پروکپ راجع به بناهای ژوستی نین است و در اینجا مورخ تمجید بسیار از امپراطور مزبور کرده است . راجع به تاریخ جنگها یا «هیس توری کن » باید گفت که این کتاب بزرگترین تاریخی است که در این دوره ٔ تاریخ یونان نوشته شده . از حیث انشاء پروکپ تقلید از هرودوت و توسیدید کرده و از اینجا معلوم است که زبان قدیم یونانی در این زمان اگرچه در شرف تغییر کردن بوده ول-ی هنوز نمرده بود. و این کتاب را قدر میدانند، زیرا چون نویسنده ٔ آن شاهد قضایا و وقایع بود بیطرفانه وقایع را ضبط کرده . کلیة کتاب او در مرحل-ه ٔ تمام شدن عهد قدیم و شروع گشتن قرون وسطی است . از آنچه گفته شد معلوم است که کتابهای او برای تاریخ این زمان ایران هم منبع مهمی است .