پورحسن اسفراینی
لغت‌نامه دهخدا
پورحسن اسفراینی . [ ح َ س َ ن ِ اِ ف َ ی ِ ] (اِخ ) دولتشاه سمرقندی گوید: مردی عارف و شاعر و موحد و مجذوب سالک است و مرید شیخ جمال الدین احمد ذاکر که از جمله خلفای شیخ الاسلام و المسلمین رضی الحق والدین علی لالاست قدس اﷲ تعالی روحهما، هر چند ذکر او داخل سلسله ٔ اولیاست اما در شاعری نیز مکمل بوده و اشعار ترکی و فارسی نیکو میگوید و در ترکی حسن اوغلی تخلص میکند و دیوان او در آذربایجان و روم شهرتی عظیم دارد و این غزل او راست ، غزل :
شوخ و بیرحم فتاده ست نگارم چه کنم
برد اندیشه ٔ او صبر و قرارم چه کنم
سرزنش میکندم خلق که زاری تا کی
من دل سوخته چون عاشق زارم چه کنم
ماه رویم چو پدیدار نیامد روزی
شب تاریک ستاره نشمارم چه کنم
یار دل برد و نپرداخت بدلداری من
او ز من فارغ و من بیدل و یارم چه کنم
غم معشوق درافکند ز پایم چه دوا
گشت از عشق پریشان سرو کارم چه کنم
چون خدا در دو جهان روی نکو دارد دوست
من که پور حسنم دوست ندارم چه کنم .
اما شیخ الشیوخ قطب فلک الولایة رضی الدین علی بن سعید لالا قدس اﷲ تعالی سرّه العزیز غزنوی بوده و عم ّزاده ٔ حکیم سنائی است و پدر او همراه حکیم سنائی عزیمت کعبه کرد و در خسرو شیرگیر که از اعمال ولایت جوین است کدخدا شد. و ولادت شیخ رضی الدین علی لالا در خسرو شیرگیر مذکور بوده . و شیخ تمامی ربع مسکون را سیاحت کرده و از چهار صدشیخ بزرگ اجازت ارشاد ستانیده و به آخر دست بیعت بشیخ عالم عارف ابوالجناب نجم الدین کبری قدس اﷲ تعالی روحه داده و ابوالرضا بابارتن ، هندی را رضی اﷲ عنه در هند دریافته و بابارتن شانه ای از جمله ٔ شانه های خود که رسول صلعم بدو داده بود داده و جان بحق تسلیم کرده و گویند که بابارتن صحبت مبارک رسول را صلعم دریافته و بعضی گویند که از حواریان حضرت عیسی علیه السلام بود و عمر بابارتن را یک هزار و چهار صد سال میگویند (!) اما وفات شیخ رضی الدین علی لالا قدس اﷲ سره در شهور سنه ٔ اثنی و اربعین و ستمائة (642 هَ . ق .). بوده و هفتاد و شش سال و بعضی گویند که هفتاد و نه سال عمر یافت و شیخ الشیوخ سعد الملة والدین الحموی قدس سره هشت سال بعد از وفات شیخ رضی الدین علی لالا بجوار رحمت حق پیوست و عزیزی در تاریخ وفات شیخ سعدالدین حموی فرماید:
وفات شیخ جهان سعد دین حموی
که نور ملت و اسلام و شمع تقوی بود
بروز جمعه نماز دگر به بحرآباد
بسال ششصد و پنجاه و عید اضحی بود.
آذر در آتشکده دو بیت ذیل را از او آرد که با اندک تفاوتی دو بیت اخیر غزل مذکور در تذکره ٔ دولتشاه است :
روز روشن چو نمی بینم ای ماه رخت
شب تاریک ستاره نشمارم چه کنم
چون خدا روی نکو در دو جهان دارد دوست
من که پور حسنم دوست ندارم چه کنم .
شوخ و بیرحم فتاده ست نگارم چه کنم
برد اندیشه ٔ او صبر و قرارم چه کنم
سرزنش میکندم خلق که زاری تا کی
من دل سوخته چون عاشق زارم چه کنم
ماه رویم چو پدیدار نیامد روزی
شب تاریک ستاره نشمارم چه کنم
یار دل برد و نپرداخت بدلداری من
او ز من فارغ و من بیدل و یارم چه کنم
غم معشوق درافکند ز پایم چه دوا
گشت از عشق پریشان سرو کارم چه کنم
چون خدا در دو جهان روی نکو دارد دوست
من که پور حسنم دوست ندارم چه کنم .
اما شیخ الشیوخ قطب فلک الولایة رضی الدین علی بن سعید لالا قدس اﷲ تعالی سرّه العزیز غزنوی بوده و عم ّزاده ٔ حکیم سنائی است و پدر او همراه حکیم سنائی عزیمت کعبه کرد و در خسرو شیرگیر که از اعمال ولایت جوین است کدخدا شد. و ولادت شیخ رضی الدین علی لالا در خسرو شیرگیر مذکور بوده . و شیخ تمامی ربع مسکون را سیاحت کرده و از چهار صدشیخ بزرگ اجازت ارشاد ستانیده و به آخر دست بیعت بشیخ عالم عارف ابوالجناب نجم الدین کبری قدس اﷲ تعالی روحه داده و ابوالرضا بابارتن ، هندی را رضی اﷲ عنه در هند دریافته و بابارتن شانه ای از جمله ٔ شانه های خود که رسول صلعم بدو داده بود داده و جان بحق تسلیم کرده و گویند که بابارتن صحبت مبارک رسول را صلعم دریافته و بعضی گویند که از حواریان حضرت عیسی علیه السلام بود و عمر بابارتن را یک هزار و چهار صد سال میگویند (!) اما وفات شیخ رضی الدین علی لالا قدس اﷲ سره در شهور سنه ٔ اثنی و اربعین و ستمائة (642 هَ . ق .). بوده و هفتاد و شش سال و بعضی گویند که هفتاد و نه سال عمر یافت و شیخ الشیوخ سعد الملة والدین الحموی قدس سره هشت سال بعد از وفات شیخ رضی الدین علی لالا بجوار رحمت حق پیوست و عزیزی در تاریخ وفات شیخ سعدالدین حموی فرماید:
وفات شیخ جهان سعد دین حموی
که نور ملت و اسلام و شمع تقوی بود
بروز جمعه نماز دگر به بحرآباد
بسال ششصد و پنجاه و عید اضحی بود.
(تذکره ٔ دولتشاه سمرقندی ).
آذر در آتشکده دو بیت ذیل را از او آرد که با اندک تفاوتی دو بیت اخیر غزل مذکور در تذکره ٔ دولتشاه است :
روز روشن چو نمی بینم ای ماه رخت
شب تاریک ستاره نشمارم چه کنم
چون خدا روی نکو در دو جهان دارد دوست
من که پور حسنم دوست ندارم چه کنم .
