پوشیدن
لغت‌نامه دهخدا
پوشیدن . [ دَ ] (مص ) در بر کردن . بتن کردن . در تن کردن . پوشیدن جامه ای را. ملبس شدن . در پوشیدن . بر تن کردن . بر تن راست کردن . لبس . تلبس . مکتسی شدن . اکتساء. (منتهی الارب ). رخت پوشیدن . لتب . (تاج المصادر بیهقی ). التتاب . (منتهی الارب ) :
آن روز نخستین که ملک جامه ش پوشید
بر کنگره ٔ کوشک بدم همچو غلیواج .
آن کن که بدین وقت همی کردی هر سال
خز پوش و بکاشانه شو از صفه و فروار.
چو پوشد همی شاه خود جوشنا
کی ارجاسب خواهد همی جستنا.
یکی زردپیراهن مشکبوی
بپوشید [شیرین ] و گلنارگون کرد روی ...
چو روی ورا [خسرو پرویز را] دید بر پای خاست
بپرویز بنمود بالای راست .
سر تخت و بختش [کیومرث ] برآمد ز کوه
پلنگینه پوشید خود با گروه .
کنون خیز و دیبای رومی بپوش
بنه بر سر افسر چنان همچو دوش .
یکی گبر پوشید زال دلیر
بجنگ اندر آمد بکردار شیر.
فرامرز پوشید ببر بیان
تو گفتی که ببر است و شیر ژیان .
یکی را دهد نوش از شهد و شیر
بپوشد بدیبا و خز و حریر.
چو جوشن بپوشند روز نبرد
ز چرخ برین بگذرانند گرد.
چو ایشان بپوشند از آهن قبای
بخورشید و ماه اندر آرند پای .
درین ماه ار ایدونکه خواهد خدای
بپوشم برزم آهنینه قبای .
چو توران سپاه اندر آمد بتنگ
بپوشید لهراسب خفتان جنگ .
بجوشید و برخاست از خوابگاه
بپوشید خفتان و رومی کلاه .
بپوشید زربفت شاهنشهی
بسر برنهاد آن کلاه مهی .
بسا لشکرا کز پی کین من
بپوشند جوشن به آیین من .
بپوشید پس جامه ٔ زرنگار
بسر برنهاد افسر شاهوار.
نشسته بر آن باره ٔ خسروی
بپوشیده آن جوشن پهلوی .
سلیح برادر [بهرام چوبینه ]بپوشید زن
نشست از بر باره ٔ گامزن .
تهمتن بپوشید ببر بیان
نشست از بر اژدهای ژیان .
تهمتن بپوشید ببر بیان
بگردن بیاورد گرز گران .
چنان دان که چاره نباشد ز جفت
ز پوشیدن و خورد و جای نهفت .
بپوشید خفتان جهاندار گرد
سپه را بفرخ پشوتن سپرد.
همه پاک پوش و همه پاک خور
همه پندها یاد گیر از پدر.
بپوشید سهراب خفتان رزم
سرش پر ز رزم و دلش پرز بزم .
بپوشید دستان سام سوار
سلیح نریمان پی کارزار.
بگفت و یکی درع فیروزه رنگ
بپوشید بر تن پی نام و ننگ .
بگفت این و پوشید رومی زره
به ابرو زده از سر کین گره .
بپوشید جامه برآمد به اسب
بیامد بکردار آذرگشسب .
بپوشید بر خویش رخت سیاه
یک اسبه برون رفت و بگرفت راه .
چو شیرین شنید آن کبود و سیاه
بپوشید و آمد بنزدیک شاه .
بر آیین مردان بپوشید زن
برفتند شادان دل آن هر سه تن .
زمین پوشد ازنور پیراهنا
شود تیره گیتی بدو [بخورشید] روشنا.
از نعمت تو گردد پوشیده
هر کس که از خلاف تو شد عریان .
چو سر کفته شد غنچه ٔ سرخ گل
جهان جامه پوشید همرنگ مل .
پیرهن در زیر تن پوشی و پوشد هر کسی
پیرهن بر تن تو تن پوشی همی بر پیرهن .
من در تو فکنده ظن نیکو
و ابلیس ترا ز ره فکنده
مانند کسی که روز باران
بارانی پوشد از کونده .
بوعلی بر استری بود بند درپای پوشیده و جبه ٔ عتابی سبز داشت . (تاریخ بیهقی ).
و تاج از سرش برگیر و حله از برش برگیر و پشمینه در وی پوش که عاصی شده است . (قصص الانبیاء ص 75).
ز بهر چیست که دیبا و خز همی پوشند
کنون که آمد گرما فراز و شد سرما.
یا طعام لذیذ بس خوردن
یا بالوان لباس پوشیدن .
تجرید؛ جامه ٔ کهنه پوشیدن . اجتاب القمیص ؛ پیراهن پوشید. تجلبب ؛ جلباب پوشید. تقنعت المراءة؛ پوشید زن قناع را و تقنع فلان ٌ؛ پوشید خود را بجامه . طرفس طرفسةً؛ پوشید جامه های بسیار. نهک الثوب نهکاً؛ پوشید جامه را تا کهنه گردید. تسرول َ؛ ازار پوشید. تخشن َ؛ پوشید لباس درشت غیر املس . سلب ؛ جامه ٔ سوک پوشیدن . تسربل َ؛ پوشید پیراهن را. تدثر بالثوب ؛ پوشید جامه را. تدثر؛ پوشیدن دثار. تدرع ؛ پوشیدن زره آهن و پوشیدن زن پیراهن و مرد دراعه را. طرز فی الملبس ؛ لباس پسندیده و فاخر پوشید. تمدرع ؛ مدرعة پوشیدن . اطباق ؛ پوشیدن تو بر تو. (منتهی الارب ). || پوشاندن . جامه بر تن کسی کردن . متلبس کردن . الباس . ملبس کردن . پوشانیدن :
بپوشید بازش بدیبای زرد
سر تنگ تابوت را سخت کرد.
چنین گفت کاین را بدیبای زرد
بپوشیدکز گرد شد لاجورد.
اندر وقت دو حله آوردند از بهشت بنور و رنگ خورشید و بر شیث پوشیدند. (تاریخ سیستان ). علی دایه را بجامه خانه بردند و خلعت سپاهسالاری بر او پوشیدند. (تاریخ بیهقی ص 347).
جان را بعلم پوش چو پوشیدی
تن را بششتری و بکاکوئی .
پند مدهشان که پند ضایع گردد
خار نپوشد کسی بزیر خز و لاد.
بهرام کمان را با استخوان یار کرد و بر تیر چهار پر نهاد و کمان را توز پوشید. (نوروزنامه ). بمکه آمد و کعبه را بپوشید و بموسم حجاج را طعام داد. (مجمل التواریخ ). دهقان گفت ای جوان خدای تعالی میداند که بغیر از جل گاوی هیچ چیز ندارم ، اگر اجازت فرمائی بر تو پوشم . (تذکره ٔ دولت شاه ). تسلب ؛ جامه ٔ سوک پوشیدن زن بر شوی و غیر آن . (منتهی الارب ). || پوشاندن . پوشانیدن . مستور کردن . فروپوشیدن . جنز. (تاج المصادر بیهقی ) (منتهی الارب ). تَطنُف . (منتهی الارب ). ستر. (منتهی الارب ) (تاج المصادر بیهقی ). غم . جن . کم . التطاط. (منتهی الارب ) :
بنفشه زار بپوشید روزگار به برف
چنار گشت دو تاه و زریر شد شنگرف .
یکی باد برخاست از رزمگاه
هوا را بپوشید گرد سیاه .
یکی باد با تیره گرد سیاه
برآمدکه پوشید خورشید و ماه .
بنخجیرگاه رد افراسیاب
بپوشیم تابان رخ آفتاب .
وز آن چرم کاهنگران پشت پای
بپوشند هنگام زخم درای .
پس ابلیس واژونه این ژرف چاه
بخاشاک پوشید وبسپرد راه .
یکی باد و گردی بر آمد سیاه
بپوشید دیدار خورشید و ماه .
ز زابل شد اختر بپرداخت رخت
بدو تخته دادو بپوشید تخت .
بپوشیده شد چشمه ٔ آفتاب
ز پیکانهای درفشان چو آب .
بدردش ز دیده فروریخت آب
بگل در بپوشید درّ خوشاب .
ز نیزه نیستان شد آوردگاه
بپوشید دیدار خورشید وماه .
بدانجای بازارگانان شد اوی
بر افکند چادر بپوشید روی .
اگر بچه ٔ شیر ناخورده شیر
بپوشد کسی درمیان حریر.
بفرمود تا سر بپوشید و پای
بزین برنشست و بیامد ز جای .
بپوشید از آن پس بمغفر سرش
بیامد بر نامور لشکرش .
چون پرند نیلگون بر روی پوشد مرغزار
پرنیان هفت رنگ اندر سر آرد کوهسار.
پوست هریک بفکند و ستخوان و جگرش
خونشان کرد بخم اندر و پوشید سرش .
عنکبوت آمد آنگاه چو نساجی
سر هر تاجی پوشید بدیباجی .
مرد سر خمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.
نوروز روزگار نشاطست و ایمنی
پوشیده ابر دشت بدیبای ارمنی .
وآن کشتگان سخت کوش نکوشند
پس بکواره فرونهند و بپوشند.
سپیده دم از بیم سرمای سخت
بپوشید بر کوه سنجابها.
اگر عورتی آید از ایشان تو اولیتری که بپوشی . (تاریخ بیهقی ).
بپوشید پهنای هامون ز مرد
ببد خشک دریای گردون ز گرد.
و دو من آب در وی کنند و سر دیگ بپوشند و به گل گیرند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). کم ؛ فروپوشیدن نهال خرما را بچیزی و مصون و محفوظ داشتن آن را تا توانا گردد. تکمأت علیه الارض ؛ پوشید او را زمین و پنهان کرد. تجویح الرجل ؛ پوشیدن پای را. غردقة؛ پوشیدن گرد مردم را و شب هر چیز را. تلمأت الارض به (و علیه )؛ فراگرفت زمین آن را و برابر شد بر وی و پوشید. طبق السحاب الجو؛ پوشید ابر هوا را. داء داء الشی ٔ؛ پوشید آن را بچیزی . اقلوده النعاس ؛ بپوشید او را خواب و غالب شد. طمر؛ پوشیدن در زمین . شعف بحبه ؛ پوشید دوستی او دل او را. (منتهی الارب ). || نهفتن . مخفی کردن . پوشانیدن . اًخفاء. (منتهی الارب ). مخفی نگاه داشتن . بکسی نگفتن .مخفی ساختن . پنهان کردن . مستور داشتن . نهان ساختن .نهان کردن . کفر. (منتهی الارب ) (تاج المصادر بیهقی ). تکفیر. (منتهی الارب ). اکتتام . کتم . کتمان . مکاتمة. (از منتهی الارب ). موارات . (زوزنی ). اسرار (از اضداد است ). تدبیس . مدامسة. جأو. اعماس . معامسة. تعریز. تغفیل . تَغطی . اغتطاء. (منتهی الارب ). لَط. (تاج المصادربیهقی ). دَحس . تَدبیی ٔ. اجنان . (از منتهی الارب ). تصمیت . ابهام . (تاج المصادر بیهقی ) :
ستاره شمر زآن غمی گشت سخت
بپوشید بر خسرو نیکبخت .
شب تیره با درد و غم گشت جفت
بپوشید و آن خواب با کس نگفت .
بهمراه کن مر مرا قیدروش
ازو سر بسر این سخنها بپوش .
هر آنکس که پوشید درد از پزشک
ز مژگان فروریخت خونین سرشک .
ز دانندگان گر بپوشیم راز
شود کار آسان بما بر دراز.
مرا گفت چون راز گویی بکوش
سخنها ز بیگانه مردم بپوش .
که در پرده پوشیده رویان اوی
ز دیدار آنکس نپوشند روی .
ز پیران بپوشید و پیچید روی
سپهبد بدید آن غم و درد اوی .
پس از شه بیکماه بوزرجمهر
بپوشید در پرده ٔ خاک چهر.
گر بخواهی نیاز پوشیدن
تو همی آب در کواره کنی .
و چیزی خوش طعم چون انگبین و شکر به آن [دارو که طعم و بوی آن ناخوشست ] یار کنند تا بوی و طعم آن بدان بپوشند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
فضل را روزگار کی پوشد
کس بگل آفتاب ننداید.
خدای از هرنشیب و هر فرازی
نپوشیده ست بر من هیچ رازی .
از تف این بادیه جوشیده ای
بر تو نپوشند که پوشیده ای .
عارفان که جام حق نوشیده اند
رازها دانسته و پوشیده اند.
بدامن عیب رندان پوش زاهد
لباس زهد پوشیدن چه حاجت .
حق جل و علامی بیند و می پوشد همسایه نمی بیند و میخروشد. (سعدی ). داحله ؛ پوشید چیزی که میدانست آن را و ظاهر کرد غیر آنرا. استکتام ؛ پوشیدن خواستن . مداهنة؛ پوشیدن کاری را. کمهلة؛ پوشیدن سخن را و تعمیة نمودن آن . غفران ؛ پوشیدن گناه . (منتهی الارب ). اختزان ، کتمان ؛ پوشیدن راز. (دهار) (تاج المصادر). نمس ؛ پوشیدن راز. (تاج المصادر) (از منتهی الارب ). طوی الحدیث ؛ پوشید سخن را. التباس ؛ پوشیدن کار بر کسی . استلفاث ؛ پوشیدن خبر را. کمت الغیظ؛ پوشید خشم را. (منتهی الارب ). اِغماء؛پوشیده و مشتبه شدن خبر بر کسی . (منتهی الارب ) (تاج المصادر). || پوشانیدن بام با تیر و گل و تخته و نی و جز آن : تسقیف ؛ خانه پوشیدن . (منتهی الارب ). || اندودن :
چنین داد پاسخ بت دل گسل
که خورشید پوشید خواهی بگل .
رجوع به اندودن شود. || بر سر نهادن : چوبی بزرگ برسم گله بانان بدست گرفته و کلاهی از نمد پوشیده نزدیک من آمد. (بخاری ). || بستن چنانکه در را :
بدژ در شد و در ببستند زود
دریغ آن دل و نام جنگی فرود
بشد با پرستندگان مادرش
گرفتند پوشیدگان در برش .
- بپوشیدن ؛ تحت الشعاع آوردن :
آن روی بین که حسن بپوشیده ماه را
وآن دام زلف و دانه ٔ خال سیاه را.
- پوشیدن چشم ؛ بر هم نهادن دو پلک آن . بستن آن : گفتند چشم خود را پوش و از دریای وخش گذرانیدند. (انیس الطالبین بخاری ).
بدو گفت برزو که باز آر هوش
دو چشم خرد را بدینسان مپوش .
- || صرف نظر کردن . درگذشتن از ... اغماض کردن .
- درپوشیدن (در معنی لازم و متعدی هر دو) ؛ بتن کردن . پوشیدن : خلعتها راست کردند و درپوشیدند و پیش آمدند. (تاریخ بیهقی ص 344). چون حجاب شب روشنی روز را بپوشانید همگان سلاح درپوشیدند و بر اسبان آسوده نشستند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 80).
بهاری نو برآراز چشمه ٔ نوش
سخن را دست بافی تازه درپوش .
- روی هوا را بتیر پوشیدن ؛ بتندی تیرباران گرفتن :
بگفت این سخن پیش پرویز پیر
بپوشید روی هوا را به تیر.
- فروپوشیدن ؛ پوشیدن و مستور کردن :
کس نبیند بخیل فاضل را
که نه در عیب گفتنش کوشد
ور کریمی دو صد گنه دارد
کرمش عیبها فروپوشد.
آن روز نخستین که ملک جامه ش پوشید
بر کنگره ٔ کوشک بدم همچو غلیواج .
ابوالعباس .
آن کن که بدین وقت همی کردی هر سال
خز پوش و بکاشانه شو از صفه و فروار.
فرالاوی .
چو پوشد همی شاه خود جوشنا
کی ارجاسب خواهد همی جستنا.
دقیقی (از شاهنامه ).
یکی زردپیراهن مشکبوی
بپوشید [شیرین ] و گلنارگون کرد روی ...
چو روی ورا [خسرو پرویز را] دید بر پای خاست
بپرویز بنمود بالای راست .
فردوسی .
سر تخت و بختش [کیومرث ] برآمد ز کوه
پلنگینه پوشید خود با گروه .
فردوسی .
کنون خیز و دیبای رومی بپوش
بنه بر سر افسر چنان همچو دوش .
فردوسی .
یکی گبر پوشید زال دلیر
بجنگ اندر آمد بکردار شیر.
فردوسی .
فرامرز پوشید ببر بیان
تو گفتی که ببر است و شیر ژیان .
فردوسی .
یکی را دهد نوش از شهد و شیر
بپوشد بدیبا و خز و حریر.
فردوسی .
چو جوشن بپوشند روز نبرد
ز چرخ برین بگذرانند گرد.
فردوسی .
چو ایشان بپوشند از آهن قبای
بخورشید و ماه اندر آرند پای .
فردوسی .
درین ماه ار ایدونکه خواهد خدای
بپوشم برزم آهنینه قبای .
فردوسی .
چو توران سپاه اندر آمد بتنگ
بپوشید لهراسب خفتان جنگ .
فردوسی .
بجوشید و برخاست از خوابگاه
بپوشید خفتان و رومی کلاه .
فردوسی .
بپوشید زربفت شاهنشهی
بسر برنهاد آن کلاه مهی .
فردوسی .
بسا لشکرا کز پی کین من
بپوشند جوشن به آیین من .
فردوسی .
بپوشید پس جامه ٔ زرنگار
بسر برنهاد افسر شاهوار.
فردوسی .
نشسته بر آن باره ٔ خسروی
بپوشیده آن جوشن پهلوی .
فردوسی .
سلیح برادر [بهرام چوبینه ]بپوشید زن
نشست از بر باره ٔ گامزن .
فردوسی .
تهمتن بپوشید ببر بیان
نشست از بر اژدهای ژیان .
فردوسی .
تهمتن بپوشید ببر بیان
بگردن بیاورد گرز گران .
فردوسی .
چنان دان که چاره نباشد ز جفت
ز پوشیدن و خورد و جای نهفت .
فردوسی .
بپوشید خفتان جهاندار گرد
سپه را بفرخ پشوتن سپرد.
فردوسی .
همه پاک پوش و همه پاک خور
همه پندها یاد گیر از پدر.
فردوسی .
بپوشید سهراب خفتان رزم
سرش پر ز رزم و دلش پرز بزم .
فردوسی .
بپوشید دستان سام سوار
سلیح نریمان پی کارزار.
فردوسی .
بگفت و یکی درع فیروزه رنگ
بپوشید بر تن پی نام و ننگ .
فردوسی .
بگفت این و پوشید رومی زره
به ابرو زده از سر کین گره .
فردوسی .
بپوشید جامه برآمد به اسب
بیامد بکردار آذرگشسب .
فردوسی .
بپوشید بر خویش رخت سیاه
یک اسبه برون رفت و بگرفت راه .
فردوسی .
چو شیرین شنید آن کبود و سیاه
بپوشید و آمد بنزدیک شاه .
فردوسی .
بر آیین مردان بپوشید زن
برفتند شادان دل آن هر سه تن .
فردوسی .
زمین پوشد ازنور پیراهنا
شود تیره گیتی بدو [بخورشید] روشنا.
فردوسی .
از نعمت تو گردد پوشیده
هر کس که از خلاف تو شد عریان .
فرخی .
چو سر کفته شد غنچه ٔ سرخ گل
جهان جامه پوشید همرنگ مل .
عنصری .
پیرهن در زیر تن پوشی و پوشد هر کسی
پیرهن بر تن تو تن پوشی همی بر پیرهن .
منوچهری .
من در تو فکنده ظن نیکو
و ابلیس ترا ز ره فکنده
مانند کسی که روز باران
بارانی پوشد از کونده .
لبیبی .
بوعلی بر استری بود بند درپای پوشیده و جبه ٔ عتابی سبز داشت . (تاریخ بیهقی ).
و تاج از سرش برگیر و حله از برش برگیر و پشمینه در وی پوش که عاصی شده است . (قصص الانبیاء ص 75).
ز بهر چیست که دیبا و خز همی پوشند
کنون که آمد گرما فراز و شد سرما.
مسعودسعد.
یا طعام لذیذ بس خوردن
یا بالوان لباس پوشیدن .
ابن یمین (دیوان چ باستانی راد ص 498).
تجرید؛ جامه ٔ کهنه پوشیدن . اجتاب القمیص ؛ پیراهن پوشید. تجلبب ؛ جلباب پوشید. تقنعت المراءة؛ پوشید زن قناع را و تقنع فلان ٌ؛ پوشید خود را بجامه . طرفس طرفسةً؛ پوشید جامه های بسیار. نهک الثوب نهکاً؛ پوشید جامه را تا کهنه گردید. تسرول َ؛ ازار پوشید. تخشن َ؛ پوشید لباس درشت غیر املس . سلب ؛ جامه ٔ سوک پوشیدن . تسربل َ؛ پوشید پیراهن را. تدثر بالثوب ؛ پوشید جامه را. تدثر؛ پوشیدن دثار. تدرع ؛ پوشیدن زره آهن و پوشیدن زن پیراهن و مرد دراعه را. طرز فی الملبس ؛ لباس پسندیده و فاخر پوشید. تمدرع ؛ مدرعة پوشیدن . اطباق ؛ پوشیدن تو بر تو. (منتهی الارب ). || پوشاندن . جامه بر تن کسی کردن . متلبس کردن . الباس . ملبس کردن . پوشانیدن :
بپوشید بازش بدیبای زرد
سر تنگ تابوت را سخت کرد.
فردوسی .
چنین گفت کاین را بدیبای زرد
بپوشیدکز گرد شد لاجورد.
فردوسی .
اندر وقت دو حله آوردند از بهشت بنور و رنگ خورشید و بر شیث پوشیدند. (تاریخ سیستان ). علی دایه را بجامه خانه بردند و خلعت سپاهسالاری بر او پوشیدند. (تاریخ بیهقی ص 347).
جان را بعلم پوش چو پوشیدی
تن را بششتری و بکاکوئی .
ناصرخسرو.
پند مدهشان که پند ضایع گردد
خار نپوشد کسی بزیر خز و لاد.
ناصرخسرو.
بهرام کمان را با استخوان یار کرد و بر تیر چهار پر نهاد و کمان را توز پوشید. (نوروزنامه ). بمکه آمد و کعبه را بپوشید و بموسم حجاج را طعام داد. (مجمل التواریخ ). دهقان گفت ای جوان خدای تعالی میداند که بغیر از جل گاوی هیچ چیز ندارم ، اگر اجازت فرمائی بر تو پوشم . (تذکره ٔ دولت شاه ). تسلب ؛ جامه ٔ سوک پوشیدن زن بر شوی و غیر آن . (منتهی الارب ). || پوشاندن . پوشانیدن . مستور کردن . فروپوشیدن . جنز. (تاج المصادر بیهقی ) (منتهی الارب ). تَطنُف . (منتهی الارب ). ستر. (منتهی الارب ) (تاج المصادر بیهقی ). غم . جن . کم . التطاط. (منتهی الارب ) :
بنفشه زار بپوشید روزگار به برف
چنار گشت دو تاه و زریر شد شنگرف .
کسائی .
یکی باد برخاست از رزمگاه
هوا را بپوشید گرد سیاه .
فردوسی .
یکی باد با تیره گرد سیاه
برآمدکه پوشید خورشید و ماه .
فردوسی .
بنخجیرگاه رد افراسیاب
بپوشیم تابان رخ آفتاب .
فردوسی .
وز آن چرم کاهنگران پشت پای
بپوشند هنگام زخم درای .
فردوسی .
پس ابلیس واژونه این ژرف چاه
بخاشاک پوشید وبسپرد راه .
فردوسی .
یکی باد و گردی بر آمد سیاه
بپوشید دیدار خورشید و ماه .
فردوسی .
ز زابل شد اختر بپرداخت رخت
بدو تخته دادو بپوشید تخت .
فردوسی .
بپوشیده شد چشمه ٔ آفتاب
ز پیکانهای درفشان چو آب .
فردوسی .
بدردش ز دیده فروریخت آب
بگل در بپوشید درّ خوشاب .
فردوسی .
ز نیزه نیستان شد آوردگاه
بپوشید دیدار خورشید وماه .
فردوسی .
بدانجای بازارگانان شد اوی
بر افکند چادر بپوشید روی .
فردوسی .
اگر بچه ٔ شیر ناخورده شیر
بپوشد کسی درمیان حریر.
فردوسی .
بفرمود تا سر بپوشید و پای
بزین برنشست و بیامد ز جای .
فردوسی .
بپوشید از آن پس بمغفر سرش
بیامد بر نامور لشکرش .
فردوسی .
چون پرند نیلگون بر روی پوشد مرغزار
پرنیان هفت رنگ اندر سر آرد کوهسار.
فرخی .
پوست هریک بفکند و ستخوان و جگرش
خونشان کرد بخم اندر و پوشید سرش .
منوچهری .
عنکبوت آمد آنگاه چو نساجی
سر هر تاجی پوشید بدیباجی .
منوچهری .
مرد سر خمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.
منوچهری .
نوروز روزگار نشاطست و ایمنی
پوشیده ابر دشت بدیبای ارمنی .
منوچهری .
وآن کشتگان سخت کوش نکوشند
پس بکواره فرونهند و بپوشند.
منوچهری .
سپیده دم از بیم سرمای سخت
بپوشید بر کوه سنجابها.
منوچهری .
اگر عورتی آید از ایشان تو اولیتری که بپوشی . (تاریخ بیهقی ).
بپوشید پهنای هامون ز مرد
ببد خشک دریای گردون ز گرد.
اسدی (گرشاسبنامه ).
و دو من آب در وی کنند و سر دیگ بپوشند و به گل گیرند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). کم ؛ فروپوشیدن نهال خرما را بچیزی و مصون و محفوظ داشتن آن را تا توانا گردد. تکمأت علیه الارض ؛ پوشید او را زمین و پنهان کرد. تجویح الرجل ؛ پوشیدن پای را. غردقة؛ پوشیدن گرد مردم را و شب هر چیز را. تلمأت الارض به (و علیه )؛ فراگرفت زمین آن را و برابر شد بر وی و پوشید. طبق السحاب الجو؛ پوشید ابر هوا را. داء داء الشی ٔ؛ پوشید آن را بچیزی . اقلوده النعاس ؛ بپوشید او را خواب و غالب شد. طمر؛ پوشیدن در زمین . شعف بحبه ؛ پوشید دوستی او دل او را. (منتهی الارب ). || نهفتن . مخفی کردن . پوشانیدن . اًخفاء. (منتهی الارب ). مخفی نگاه داشتن . بکسی نگفتن .مخفی ساختن . پنهان کردن . مستور داشتن . نهان ساختن .نهان کردن . کفر. (منتهی الارب ) (تاج المصادر بیهقی ). تکفیر. (منتهی الارب ). اکتتام . کتم . کتمان . مکاتمة. (از منتهی الارب ). موارات . (زوزنی ). اسرار (از اضداد است ). تدبیس . مدامسة. جأو. اعماس . معامسة. تعریز. تغفیل . تَغطی . اغتطاء. (منتهی الارب ). لَط. (تاج المصادربیهقی ). دَحس . تَدبیی ٔ. اجنان . (از منتهی الارب ). تصمیت . ابهام . (تاج المصادر بیهقی ) :
ستاره شمر زآن غمی گشت سخت
بپوشید بر خسرو نیکبخت .
فردوسی .
شب تیره با درد و غم گشت جفت
بپوشید و آن خواب با کس نگفت .
فردوسی .
بهمراه کن مر مرا قیدروش
ازو سر بسر این سخنها بپوش .
فردوسی .
هر آنکس که پوشید درد از پزشک
ز مژگان فروریخت خونین سرشک .
فردوسی .
ز دانندگان گر بپوشیم راز
شود کار آسان بما بر دراز.
فردوسی .
مرا گفت چون راز گویی بکوش
سخنها ز بیگانه مردم بپوش .
فردوسی .
که در پرده پوشیده رویان اوی
ز دیدار آنکس نپوشند روی .
فردوسی .
ز پیران بپوشید و پیچید روی
سپهبد بدید آن غم و درد اوی .
فردوسی .
پس از شه بیکماه بوزرجمهر
بپوشید در پرده ٔ خاک چهر.
فردوسی .
گر بخواهی نیاز پوشیدن
تو همی آب در کواره کنی .
(از حاشیه ٔ فرهنگ اسدی خطی نخجوانی ).
و چیزی خوش طعم چون انگبین و شکر به آن [دارو که طعم و بوی آن ناخوشست ] یار کنند تا بوی و طعم آن بدان بپوشند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
فضل را روزگار کی پوشد
کس بگل آفتاب ننداید.
رشید وطواط.
خدای از هرنشیب و هر فرازی
نپوشیده ست بر من هیچ رازی .
نظامی .
از تف این بادیه جوشیده ای
بر تو نپوشند که پوشیده ای .
نظامی .
عارفان که جام حق نوشیده اند
رازها دانسته و پوشیده اند.
مولوی .
بدامن عیب رندان پوش زاهد
لباس زهد پوشیدن چه حاجت .
خجندی .
حق جل و علامی بیند و می پوشد همسایه نمی بیند و میخروشد. (سعدی ). داحله ؛ پوشید چیزی که میدانست آن را و ظاهر کرد غیر آنرا. استکتام ؛ پوشیدن خواستن . مداهنة؛ پوشیدن کاری را. کمهلة؛ پوشیدن سخن را و تعمیة نمودن آن . غفران ؛ پوشیدن گناه . (منتهی الارب ). اختزان ، کتمان ؛ پوشیدن راز. (دهار) (تاج المصادر). نمس ؛ پوشیدن راز. (تاج المصادر) (از منتهی الارب ). طوی الحدیث ؛ پوشید سخن را. التباس ؛ پوشیدن کار بر کسی . استلفاث ؛ پوشیدن خبر را. کمت الغیظ؛ پوشید خشم را. (منتهی الارب ). اِغماء؛پوشیده و مشتبه شدن خبر بر کسی . (منتهی الارب ) (تاج المصادر). || پوشانیدن بام با تیر و گل و تخته و نی و جز آن : تسقیف ؛ خانه پوشیدن . (منتهی الارب ). || اندودن :
چنین داد پاسخ بت دل گسل
که خورشید پوشید خواهی بگل .
اسدی (گرشاسبنامه ).
رجوع به اندودن شود. || بر سر نهادن : چوبی بزرگ برسم گله بانان بدست گرفته و کلاهی از نمد پوشیده نزدیک من آمد. (بخاری ). || بستن چنانکه در را :
بدژ در شد و در ببستند زود
دریغ آن دل و نام جنگی فرود
بشد با پرستندگان مادرش
گرفتند پوشیدگان در برش .
فردوسی .
- بپوشیدن ؛ تحت الشعاع آوردن :
آن روی بین که حسن بپوشیده ماه را
وآن دام زلف و دانه ٔ خال سیاه را.
سعدی .
- پوشیدن چشم ؛ بر هم نهادن دو پلک آن . بستن آن : گفتند چشم خود را پوش و از دریای وخش گذرانیدند. (انیس الطالبین بخاری ).
بدو گفت برزو که باز آر هوش
دو چشم خرد را بدینسان مپوش .
فردوسی .
- || صرف نظر کردن . درگذشتن از ... اغماض کردن .
- درپوشیدن (در معنی لازم و متعدی هر دو) ؛ بتن کردن . پوشیدن : خلعتها راست کردند و درپوشیدند و پیش آمدند. (تاریخ بیهقی ص 344). چون حجاب شب روشنی روز را بپوشانید همگان سلاح درپوشیدند و بر اسبان آسوده نشستند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 80).
بهاری نو برآراز چشمه ٔ نوش
سخن را دست بافی تازه درپوش .
نظامی .
- روی هوا را بتیر پوشیدن ؛ بتندی تیرباران گرفتن :
بگفت این سخن پیش پرویز پیر
بپوشید روی هوا را به تیر.
فردوسی .
- فروپوشیدن ؛ پوشیدن و مستور کردن :
کس نبیند بخیل فاضل را
که نه در عیب گفتنش کوشد
ور کریمی دو صد گنه دارد
کرمش عیبها فروپوشد.
(گلستان ).
