چراکسه
لغت‌نامه دهخدا
چراکسه . [ چ َ ک ِ س َ ] (اِخ ) ج ِ چرکسی ، چرکس ها. (ناظم الاطباء). || دولتی است که از سال 784 تا 923 هَ. ق . در مصر حکومت کرده است . پس از دولت ایوبی غلامان ترک بحکومت رسیده و چراکسه خلف سلاله ٔ قلاوون و سلف دولت عثمانی بوده اند. ملوک چراکسه 23 تن بودند و علاوه بر مصر به سوریه و حجاز نیز حکومت میکردند. تیمور لنگ در زمان حکومت آنان ظهور کرد وشام را بتصرف آورده ویران کرد ولی به مصر نرفت و بهمین جهت بسلطنت آنان خللی وارد نشد ولی بسال 923 «ملک اشرف قانصوه غوری » بیست ودومین پادشاه چراکسه باتفاق شاه اسماعیل صفوی بمخالفت با سلطان سلیم خان عثمانی برخاست و پس از مغلوب شدن شاه اسماعیل وی نیز مغلوب سلطان سلیم و مقتول شد و بعد از وی ملک اشرف طومانبای بجای او نشست و فقط 4 ماه حکومت کرد و بدین ترتیب سلسله ٔ چراکسه منقرض گردید و مصر و شام و حجاز به تصرف دولت عثمانی درآمد. ملوک چراکسه و تاریخ جلوس آنان بقرار زیر است :
1 - الملک الظاهر سیف الدین برقوق سال 784 هَ . ق .
2 - الملک الناصر ابوالسعادات فرخ بن برقوق سال 801.
3 - الملک المنصور عبدالعزیزبن برقوق سال 808.
4 - الملک المؤید شیخ محمودی الظاهری سال 815.
5 - الملک المظفر ابوالسعادات احمدبن مؤید سال 824.
6 - الملک الظاهر ابوالفتح ططر سال 824.
7 - الملک الصالح محمدبن ططر سال 824.
8 - الملک الاشرف ابوالنصر برسبای سال 825.
9 - الملک العزیز ابوالمحاسن بن برسبای سال 841.
10 - الملک الظاهر چقمق سال 841.
11 - الملک المنصور ابوالسعادات عثمان بن چقمق سال 857.
12 - الملک الاشرف ابوالنصر اینال سال 857.
13 - الملک المؤید احمدبن اینال سال 866.
14 - الملک الناصر خوشقدم الناصری سال 866.
15 - الملک الظاهر ایلبای سال 872.
16 - الملک الظاهر تمربغا سال 872.
17 - الملک الاشرف قایتبای سال 872.
18 - الملک الناصر ابوالسعادات محمدبن قایتبای سال 901.
19 - الملک الظاهر قانصو سال 904.
20 - الملک الاشرف جانبولاط سال 905.
21 - الملک العادل طغانبای سال 906.
22 - الملک الاشرف قانصوه الغوری سال 906.
23 - الملک الاشرف طومانبای سال 923.
(قاموس الاعلام ترکی ج 3 صص 1868 - 1869).
مرحوم اقبال نویسد: «... سلاطین ممالیک مصر از غلامان ترک یا چرکسی بودند که ابتداء در جزء قراولان مزدور «الملک الصالح ایوب » قرار داشتند. اولین ایشان «شجرة الدر» زوجه ٔ «الملک الصالح » است ، اگرچه چند سالی اسماًسلطنت با موسی از بازماندگان خاندان ایوبی بود ولی پس از او ممالیک رسماً سلطنت مصر را بدست گرفتند و ایشان دو طبقه اند: ممالیک بحری و ممالیک برجی ، و این دو طبقه تا نیمه ٔ اول قرن دهم هجری مصر و شام را تحت اداره و حکومت خود داشتند و افراد آن سلسله ها با وجود سلطنت کوتاه و جنگهای داخلی دائمی و کشتن یکدیگر ممالک خویش را بخوبی اداره میکردند و شهر قاهره هنوزاز دوره ٔ سلطنت ایشان آثاری دارد که نماینده ٔ عشق وعلاقه ٔ سلاطین مملوک بصنایع مستظرفه و بناست . ممالیک علاوه بر این مردمانی جنگ آور و دلیر بودند و در مقابل صلیبیون عیسوی و اردوهای تاتار مقاومتهای نیکو کردند، مخصوصاً تاتارها را که در قرن هفتم هجری بر آسیا استیلا یافته و مصر را طرف تهدید قرار داده بودند چندبار مغلوب نمودند». (ترجمه ٔ طبقات سلاطین اسلام ص 70). و رجوع به قاموس الاعلام ترکی و فهرست طبقات سلاطین اسلام تألیف عباس اقبال شود.
1 - الملک الظاهر سیف الدین برقوق سال 784 هَ . ق .
2 - الملک الناصر ابوالسعادات فرخ بن برقوق سال 801.
3 - الملک المنصور عبدالعزیزبن برقوق سال 808.
4 - الملک المؤید شیخ محمودی الظاهری سال 815.
5 - الملک المظفر ابوالسعادات احمدبن مؤید سال 824.
6 - الملک الظاهر ابوالفتح ططر سال 824.
7 - الملک الصالح محمدبن ططر سال 824.
8 - الملک الاشرف ابوالنصر برسبای سال 825.
9 - الملک العزیز ابوالمحاسن بن برسبای سال 841.
10 - الملک الظاهر چقمق سال 841.
11 - الملک المنصور ابوالسعادات عثمان بن چقمق سال 857.
12 - الملک الاشرف ابوالنصر اینال سال 857.
13 - الملک المؤید احمدبن اینال سال 866.
14 - الملک الناصر خوشقدم الناصری سال 866.
15 - الملک الظاهر ایلبای سال 872.
16 - الملک الظاهر تمربغا سال 872.
17 - الملک الاشرف قایتبای سال 872.
18 - الملک الناصر ابوالسعادات محمدبن قایتبای سال 901.
19 - الملک الظاهر قانصو سال 904.
20 - الملک الاشرف جانبولاط سال 905.
21 - الملک العادل طغانبای سال 906.
22 - الملک الاشرف قانصوه الغوری سال 906.
23 - الملک الاشرف طومانبای سال 923.
(قاموس الاعلام ترکی ج 3 صص 1868 - 1869).
مرحوم اقبال نویسد: «... سلاطین ممالیک مصر از غلامان ترک یا چرکسی بودند که ابتداء در جزء قراولان مزدور «الملک الصالح ایوب » قرار داشتند. اولین ایشان «شجرة الدر» زوجه ٔ «الملک الصالح » است ، اگرچه چند سالی اسماًسلطنت با موسی از بازماندگان خاندان ایوبی بود ولی پس از او ممالیک رسماً سلطنت مصر را بدست گرفتند و ایشان دو طبقه اند: ممالیک بحری و ممالیک برجی ، و این دو طبقه تا نیمه ٔ اول قرن دهم هجری مصر و شام را تحت اداره و حکومت خود داشتند و افراد آن سلسله ها با وجود سلطنت کوتاه و جنگهای داخلی دائمی و کشتن یکدیگر ممالک خویش را بخوبی اداره میکردند و شهر قاهره هنوزاز دوره ٔ سلطنت ایشان آثاری دارد که نماینده ٔ عشق وعلاقه ٔ سلاطین مملوک بصنایع مستظرفه و بناست . ممالیک علاوه بر این مردمانی جنگ آور و دلیر بودند و در مقابل صلیبیون عیسوی و اردوهای تاتار مقاومتهای نیکو کردند، مخصوصاً تاتارها را که در قرن هفتم هجری بر آسیا استیلا یافته و مصر را طرف تهدید قرار داده بودند چندبار مغلوب نمودند». (ترجمه ٔ طبقات سلاطین اسلام ص 70). و رجوع به قاموس الاعلام ترکی و فهرست طبقات سلاطین اسلام تألیف عباس اقبال شود.
