چربی
لغت‌نامه دهخدا
چربی .[ چ َ ] (حامص ، اِ) کنایه از ملایمت و نرمی باشد. (برهان ). کنایه از لینت و نرمی و ملایمت و رفق و مدارا باشد. (انجمن آرا) (آنندراج ). ملایمت و نرمی . (ناظم الاطباء). آهستگی و لطف و صفا.ملاطفت . چرب زبانی . مقابل درشتی و خشونت :
چرا آمدستی بنزدیک من
بچربی و نرمی و چندین سخن .
زبانهابه چربی بیاراستند
وزآن پیرزن آب و نان خواستند.
بهر کار چربی بباید نخست
نبایداز آغاز پیکار جست .
بدو گفت نزدیک پیروز رو
به چربی سخن گوی و پاسخ شنو.
نخستین گره کز سخن بازکرد
سخن را به چربی سرآغاز کرد.
بچربی گفت با او کای جوانمرد
ره اسلام گیر از کفر برگرد.
بچربی توان پای روباه بست
بحلوا دهد طفل چیزی ز دست .
زکیسه بچربی برد بند را
دهد فربهی لاغری چند را.
مرد نه از چربی طینت نکوست
نور تن از مغز بود نی ز پوست .
|| پیه گوسفند و بز و امثال آن . (برهان ). پیه گوسفند و بز و گاو و مانند آن . دسومت و شحم . (ناظم الاطباء). چیز چرب مثل دنبه و پیه و امثال آنها. (فرهنگ نظام ). چربش . چربو. انواع روغن . دُهن . دنبه و پیه و هرچه از آن قبیل است :
ترا چربی مرا شیرینیی هست
کز آن چربی بشیرینی توان رست .
- چربی از پهلوی شیر نخاستن ؛ کنایه از عدم اقتداربر صید کردن و کشتن شیر بود. (آنندراج ) :
زبون تر ز من صیدی آور بزیر
که چربی نخیزد ز پهلوی شیر.
- چربی از مغز کار انگیختن ؛ کنایه از تمتع. (آنندراج ) :
همان چربگو مرد شیرین گذار
چنین چربی انگیخت از مغز کار.
- امثال :
چربی از سنگ برنمی آید ؛ نظیر چربو از پولاد نیاید، روغن از ترب برنیاید. (امثال و حکم دهخدا).
|| سخنان چرب و دلفریب . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ) :
بشیرین چند چربیها فرستاد
بروغن نرم کرد آهن ز پولاد.
|| زیادتی . فزونی . برتری از حیث وزن . سنگین تری وزنه ٔ ترازو از وزن مقرر و معلوم . مقابل خشکی و کمی :
ترازوی چربش فروشان برنگ
بود چرب و چربی ندارد بسنگ .
|| نوعی طعم که بذائقه احساس توان کرد. طعمی از طعم های نه گانه . || صداقت و راستی . || سهولت و راحت و آرامی . || کامیابی و بهره مندی و فیروزمندی . || دلاوری . (ناظم الاطباء). رجوع به چربش و چربو و چربه شود.
چرا آمدستی بنزدیک من
بچربی و نرمی و چندین سخن .
فردوسی .
زبانهابه چربی بیاراستند
وزآن پیرزن آب و نان خواستند.
فردوسی .
بهر کار چربی بباید نخست
نبایداز آغاز پیکار جست .
فردوسی .
بدو گفت نزدیک پیروز رو
به چربی سخن گوی و پاسخ شنو.
فردوسی .
نخستین گره کز سخن بازکرد
سخن را به چربی سرآغاز کرد.
نظامی .
بچربی گفت با او کای جوانمرد
ره اسلام گیر از کفر برگرد.
نظامی .
بچربی توان پای روباه بست
بحلوا دهد طفل چیزی ز دست .
نظامی .
زکیسه بچربی برد بند را
دهد فربهی لاغری چند را.
نظامی (اقبالنامه ).
مرد نه از چربی طینت نکوست
نور تن از مغز بود نی ز پوست .
امیرخسرو.
|| پیه گوسفند و بز و امثال آن . (برهان ). پیه گوسفند و بز و گاو و مانند آن . دسومت و شحم . (ناظم الاطباء). چیز چرب مثل دنبه و پیه و امثال آنها. (فرهنگ نظام ). چربش . چربو. انواع روغن . دُهن . دنبه و پیه و هرچه از آن قبیل است :
ترا چربی مرا شیرینیی هست
کز آن چربی بشیرینی توان رست .
نظامی .
- چربی از پهلوی شیر نخاستن ؛ کنایه از عدم اقتداربر صید کردن و کشتن شیر بود. (آنندراج ) :
زبون تر ز من صیدی آور بزیر
که چربی نخیزد ز پهلوی شیر.
نظامی .
- چربی از مغز کار انگیختن ؛ کنایه از تمتع. (آنندراج ) :
همان چربگو مرد شیرین گذار
چنین چربی انگیخت از مغز کار.
نظامی .
- امثال :
چربی از سنگ برنمی آید ؛ نظیر چربو از پولاد نیاید، روغن از ترب برنیاید. (امثال و حکم دهخدا).
|| سخنان چرب و دلفریب . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ) :
بشیرین چند چربیها فرستاد
بروغن نرم کرد آهن ز پولاد.
نظامی .
|| زیادتی . فزونی . برتری از حیث وزن . سنگین تری وزنه ٔ ترازو از وزن مقرر و معلوم . مقابل خشکی و کمی :
ترازوی چربش فروشان برنگ
بود چرب و چربی ندارد بسنگ .
نظامی .
|| نوعی طعم که بذائقه احساس توان کرد. طعمی از طعم های نه گانه . || صداقت و راستی . || سهولت و راحت و آرامی . || کامیابی و بهره مندی و فیروزمندی . || دلاوری . (ناظم الاطباء). رجوع به چربش و چربو و چربه شود.
