چرکسستان

چرکسستان . [ چ َ ک َ س ِس ْ ] (اِخ ) ناحیه ٔ بزرگی از بلاد قفقاز است و در قسمت غربی سلسله ٔ جبال قفقاز و دامنه های شمالی آن قرار دارد و مجرای رودخانه های قوبان و ترک در شمال آن واقع شده است . از مغرب به دریای سیاه و دریای آزاق ، و از جنوب به منکرلی و گرجستان ، و از جنوب شرقی به داغستان و از مشرق و شمال شرقی به مسکن اقوام نوغای و تاتار محدود است . در عرض شمالی بین 41 درجه و 54 دقیقه و 45 درجه و یک دقیقه و در طول شرقی بین 34 درجه و 2 دقیقه و 34 درجه قراردارد و مساحت سطح آن در حدود 70000 کیلومتر مربع است . قسمت جنوبی آن کوهستانی و مرتفع میباشد و کوه البرز بارتفاع 5423 متر در داخل این ناحیه است . رودهای آن برودخانه ٔ قوبان میپیوندد و آن نیز بدریای سیاه میریزد و بعضی نیز بوسیله ٔ رودخانه ترک بدریای سیاه میریزند. قسمتهای کوهستانی آن از بیشه هایی تشکیل یافته و از درختان پوشیده شده اند. نواحی نزدیک رودخانه های قوبان و ترک حاصلخیز و برای زراعت مستعد میباشد و محصولات آنجا گندم ، جو، چاودار، ارزن ، برنج و سایر حبوبات ، کتان ، توتون و غیر آنهاست ، و چراگاههای زیبایی نیز دارد، و اغنام و احشام آن نیز مشهور است ، و دارای معادن بسیاری است که مهمترین آنها آهن است . مردم آن غالباً شکارچی هستند و چرکسستان بجز قصبه های کوچک «یکترینودار» و «پیاتیفورسک » که روسها ساخته اند شهر و قصبه ای ندارد. چرکسستان از قدیم محل سکونت چرکسها بوده است و جغرافی دانان قدیم از قبیل استرابون و پلین ساکنان این ناحیه را قومی ذکر کرده اند که قریب بنام چرکس است . پادشاهان سلجوقی این ناحیه را بتصرف درآوردند و پس از آنان تیمور لنگ مردم آنجا را کاملاً مطیع خود کرد ولی پس از مرگ وی استقلال خود را مجدداً بدست گرفتند. زمانی هم دولت عثمانی بر این ناحیه تسلطپیدا کرد و بعد دولت روسیه مدت پنجاه سال کوشید و با آنان جنگها کرد و سرانجام 200000 تن از میان ایشان به ممالک عثمانی هجرت کردند، و عده ٔ کمی در خود چرکسستان باقی ماندند. چرکسها به قبایل متعددی منقسم شده اند و از جمله ٔ آنها «آبازه ها» و «چچن ها» میباشند. روسها پس از تسلط بر چرکسستان نام این ناحیه را تغییر داده اند و قسمتی از آنرا ایالت «برر» شامل قوبان وترک و ناحیه ٔ آبازه را ایالت بحر سیاه نامیدند. (ازقاموس الاعلام ترکی ج 2). ساکنان چرکسستان را ترکان وعربان «چرکس »، و روسیان چرکسی ، و اهالی اُست کزک نامیده اند. در قرن ششم ق . م . نخستین بار ذکر این مملکت بمیان می آید و یونانیان سکنه ٔ آنجا را انت و ادیغ نامیده اند و قابل توجه است که چرکسیان امروزه هم خود را بنام اخیر میخوانند. راجع بتاریخ قدیم آنان اطلاع چندان در دست نیست . مخصوصاً در باره ٔ بخش شرقی آن که جزیی از کشور ایبری بشمار میرفت . این کشور را مهرداد تسخیر کرد و پس از مرگ وی ، لااقل اسماً در زمره ٔ امپراطوری روم شرقی درآمد. هونها در قرن پنجم میلادی آن را تخریب کردند و سپس خزران آن را به تصرف درآوردند و پس از سقوط خزران جزو حکومت سلجوقیان ایران درآمد و پس از آن جزو گرجستان محسوب گردید در قرن دهم روسها شروع به پیشروی در قفقاز کردند و کمی بعد خاندانهای روسی و چرکسی با یکدیگر وصلت کردند. باتوخان نواده ٔ چنگیزخان آن ناحیه را در قرن سیزدهم تصرف نمود و آن یکی از کشورهای امپراطوری مغول محسوب شد چرکسستان در آخر قرن چهاردهم جزو ممالک تیمور لنگ و جانشینان وی درآمد. در همین دوره سکنه ٔ این ناحیه بدین اسلام گرویدند. در پایان قرن هفدهم ، تزار روسیه ایوان واسیلویچ داماد یکی از امرای چرکس ، از استقلال چرکسستان علیه خان قریم (کریمه ) مدافعه کرد، ولی پس از وی جانشینانش اعتنائی بدین امر نکردند و ناحیه ٔ مزبور جزو متصرفات خانان قریم شد. بسبب بدرفتاری حکمرانان ، مردم این ناحیه در 1708 عصیان کردند و تحت حمایت دولت عثمانی درآمدند. صلح بلگراد (1739) و کوچک کنیرجی (1774) استقلال آن ناحیه را تأمین کرد، اما این امر چندان نپائید. در زمان پطرکبیر روسها دربند و باکو را تصرف کردند و در 1783 چرکسستان در زمره ٔ متصرفات روسیه درآمد و از این زمان با وجود عصیان هایی که در سرزمین مذکور پدید آمد، همواره جزو روسیه بشمار میرفت . در 1864 میلادی 200000 تن از سکنه ٔ آن ناحیه بعثمانیه پناه بردند و سلطان عثمانی بدیشان زمین و اقطاعات داد. (از لاروس کبیر). رجوع به چرکس و چراکسه شود.