چنو
لغت‌نامه دهخدا
چنو. [ چ ُ ] (ادات ) مخفف چون او (ادات تشبیه + ضمیر). همانند همچون او. بمانند او. بمعنی همچو او باشد. (جهانگیری ). مخفف چون او باشد. (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا) (شرفنامه ٔ منیری ). مثل او. مانند او :
با فراخی است ولیکن بستم تنگ زید
آنچنان شد که چنو هیچ ختنبر نبود.
چنو نه هست و نه بود و نه نیز خواهد بود
فراق او متواتر هوای او سرمد.
کجا شد شه ترک افراسیاب
که دیگر چنو کس نبیند بخواب .
نخواهم که باشد چنو شهریار
اگر چند بی شاه شد روزگار
که او را بسی داوری در سر است
همان رای با لشکر دیگراست .
بدو گفت پیران که شیر ژیان
نه درنده گرگ و نه ببر بیان
نباشد چنو در صف کارزار
کجا گیو تنها بد ای شهریار.
چه گوئی کز همه حران چنو بوده ست کس نیزا
نه هست اکنون و نه باشد و نه بوده ست هرگیزا
بگاه خشم او گوهر شود همرنگ شونیزا
چنو خشنود باشد من کنم ز انفاس قرمیزا.
چنو جواد ندیده ست روز بزم زمان
چنو سوارندیده ست روز رزم زمین .
ندیده ست هرگز چنو هیچ زائر
عطابخشی آزاده ای زرفشانی .
ای همچو پک پلید و چنو دیده ها برون
مانند آنکسی که مر او را کنی خبک .
نه هرکه قصد بزرگی کند چنو باشد
نه هرکه کان کند او را به گوهر آید کان .
گر چنو زر صیرفی بودی و بزازی یکی
دیبه و دینار نه مقراض دیدی و نه گاز.
میر باید که چنو را دو ملکزاده بود
ایزدش فر و شکوه ملکی داده بود.
من که بوالفضلم پس از مرگ سلطان مسعود و امیر مردانشاه رضی اﷲ عنهما آن نسخت دیدم . بتعجب ماندم که خود کس تواند ساخت چنو. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 535). سلطان مسعود پادشاهی بزرگ است و در اسلام چنو دیگر نیست و اگر این لشکر او را از بی تدبیری و بی سالاری چنین حال افتاد سالاران و لشکربسیار دارد و ما را بدانچه افتاده غره نباید شد و رسولی باید فرستاد. (تاریخ بیهقی ص 498). کتابی دیدم بخط استاد ابوریحان و او مردی بود در ادب و فضل و هندسه و فلسفه که در عصر چنو دیگر نبود و بگزاف چیزی ننوشتی . (تاریخ بیهقی ص 681).
چنو تاج و اورنگ را شاه نیست
جز او چرخ فرهنگ را ماه نیست .
دار تن پیدای تو این عالم پیداست
جان را که نهانست نهانست چنو دار.
بر خواب و خورد و فتنه شدستند خرسوار
تا چندگه چنو بخورند و فرومرند.
لشکر گفتند روا باشد و با چنو پادشاهی این مضایقت نباید کردن . (فارسنامه ٔ ابن البلخی چ اروپا ص 101).
نیست اندر هشت جنت کس چنو با قدر و جاه
نیست در هفت آسمان دیگر چنو یک محتشم .
زین چنین بادی و خاکی چون سنائی برتر آی
تا چنو در شهرهایی تاج باشی شهریار.
در ملک شهنشهی که ندهد
در دهر چنو نشان دیگر.
چرخ طفل مکتب او بود و او پیر خرد
لیکن از پیران چنو معظم نخواهی یافتن .
هرچند جهان چنو ندیده ست
او کاش جهان ندیده بودی .
نه چنو هم کمان کشم بر خلق
بهر یک شب که در کمین باشم .
پانصد هجرت از جهان هیچ ملک چنو نزاد
از خلفای سلطنت تا خلفای راستین .
عالمیان معترف شدند که چنو امامی ... بر سریر خلافت ننشست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). و دیگر ملک خراسان مثل او وزیر ندید و در مسند حکم چنو خواجه ننشست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
من خاکی کزین محراب هیچم
چنو صد را بحکمت گوش پیچم .
بدینسان عاشقی در غم بمیرد
چنو باد آنکه زو عبرت نگیرد.
ز یونانیان محتشم زاده ای
ندیده چنو گیتی آزاده ای .
از چنو شاعر پس از تو بحر دست
ده هزاری هم که گفتم اندک است .
چنوئی خردمند فرخ نژاد
ندارد جهان تا جهانست یاد.
دریغست روی از کسی تافتن
که دیگر نشایدچنو یافتن .
در اقبال تأیید بوبکر سعد
که مادر نزاید چنو قبل و بعد.
که هیچ نطفه چنو آدمی نخواهد بود. (گلستان ). || آنگاه که او. وقتی که او.همین که او. چونکه او. هنگامی که او :
ز خون دل خویش من دست شستم
چنو دست بگشاد بر ریزش خون .
جنگجوئی که چنو روی سوی جنگ نهد
استخوان آب شود درتن شیران جهان .
چنو برکشد نعره اندر چرا خور
مغنی بسوزد کتاب اغانی .
با فراخی است ولیکن بستم تنگ زید
آنچنان شد که چنو هیچ ختنبر نبود.
ابوالعباس .
چنو نه هست و نه بود و نه نیز خواهد بود
فراق او متواتر هوای او سرمد.
منجیک .
کجا شد شه ترک افراسیاب
که دیگر چنو کس نبیند بخواب .
فردوسی .
نخواهم که باشد چنو شهریار
اگر چند بی شاه شد روزگار
که او را بسی داوری در سر است
همان رای با لشکر دیگراست .
فردوسی .
بدو گفت پیران که شیر ژیان
نه درنده گرگ و نه ببر بیان
نباشد چنو در صف کارزار
کجا گیو تنها بد ای شهریار.
فردوسی .
چه گوئی کز همه حران چنو بوده ست کس نیزا
نه هست اکنون و نه باشد و نه بوده ست هرگیزا
بگاه خشم او گوهر شود همرنگ شونیزا
چنو خشنود باشد من کنم ز انفاس قرمیزا.
بهرامی سرخسی .
چنو جواد ندیده ست روز بزم زمان
چنو سوارندیده ست روز رزم زمین .
فرخی .
ندیده ست هرگز چنو هیچ زائر
عطابخشی آزاده ای زرفشانی .
فرخی .
ای همچو پک پلید و چنو دیده ها برون
مانند آنکسی که مر او را کنی خبک .
لبیبی .
نه هرکه قصد بزرگی کند چنو باشد
نه هرکه کان کند او را به گوهر آید کان .
عنصری .
گر چنو زر صیرفی بودی و بزازی یکی
دیبه و دینار نه مقراض دیدی و نه گاز.
منوچهری .
میر باید که چنو را دو ملکزاده بود
ایزدش فر و شکوه ملکی داده بود.
منوچهری .
من که بوالفضلم پس از مرگ سلطان مسعود و امیر مردانشاه رضی اﷲ عنهما آن نسخت دیدم . بتعجب ماندم که خود کس تواند ساخت چنو. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 535). سلطان مسعود پادشاهی بزرگ است و در اسلام چنو دیگر نیست و اگر این لشکر او را از بی تدبیری و بی سالاری چنین حال افتاد سالاران و لشکربسیار دارد و ما را بدانچه افتاده غره نباید شد و رسولی باید فرستاد. (تاریخ بیهقی ص 498). کتابی دیدم بخط استاد ابوریحان و او مردی بود در ادب و فضل و هندسه و فلسفه که در عصر چنو دیگر نبود و بگزاف چیزی ننوشتی . (تاریخ بیهقی ص 681).
چنو تاج و اورنگ را شاه نیست
جز او چرخ فرهنگ را ماه نیست .
اسدی .
دار تن پیدای تو این عالم پیداست
جان را که نهانست نهانست چنو دار.
ناصرخسرو.
بر خواب و خورد و فتنه شدستند خرسوار
تا چندگه چنو بخورند و فرومرند.
ناصرخسرو.
لشکر گفتند روا باشد و با چنو پادشاهی این مضایقت نباید کردن . (فارسنامه ٔ ابن البلخی چ اروپا ص 101).
نیست اندر هشت جنت کس چنو با قدر و جاه
نیست در هفت آسمان دیگر چنو یک محتشم .
سنائی .
زین چنین بادی و خاکی چون سنائی برتر آی
تا چنو در شهرهایی تاج باشی شهریار.
سنائی .
در ملک شهنشهی که ندهد
در دهر چنو نشان دیگر.
سوزنی .
چرخ طفل مکتب او بود و او پیر خرد
لیکن از پیران چنو معظم نخواهی یافتن .
خاقانی .
هرچند جهان چنو ندیده ست
او کاش جهان ندیده بودی .
خاقانی .
نه چنو هم کمان کشم بر خلق
بهر یک شب که در کمین باشم .
خاقانی .
پانصد هجرت از جهان هیچ ملک چنو نزاد
از خلفای سلطنت تا خلفای راستین .
خاقانی .
عالمیان معترف شدند که چنو امامی ... بر سریر خلافت ننشست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). و دیگر ملک خراسان مثل او وزیر ندید و در مسند حکم چنو خواجه ننشست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
من خاکی کزین محراب هیچم
چنو صد را بحکمت گوش پیچم .
نظامی .
بدینسان عاشقی در غم بمیرد
چنو باد آنکه زو عبرت نگیرد.
نظامی .
ز یونانیان محتشم زاده ای
ندیده چنو گیتی آزاده ای .
نظامی .
از چنو شاعر پس از تو بحر دست
ده هزاری هم که گفتم اندک است .
مولوی .
چنوئی خردمند فرخ نژاد
ندارد جهان تا جهانست یاد.
سعدی (بوستان ).
دریغست روی از کسی تافتن
که دیگر نشایدچنو یافتن .
سعدی .
در اقبال تأیید بوبکر سعد
که مادر نزاید چنو قبل و بعد.
سعدی .
که هیچ نطفه چنو آدمی نخواهد بود. (گلستان ). || آنگاه که او. وقتی که او.همین که او. چونکه او. هنگامی که او :
ز خون دل خویش من دست شستم
چنو دست بگشاد بر ریزش خون .
سوزنی .
جنگجوئی که چنو روی سوی جنگ نهد
استخوان آب شود درتن شیران جهان .
فرخی .
چنو برکشد نعره اندر چرا خور
مغنی بسوزد کتاب اغانی .
(حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).
