کاتبی قزوینی

کاتبی قزوینی . [ ت ِ ی ِ ق َزْ] (اِخ ) علی بن عمربن علی شافعی ملقب به نجم الدین و مکنی به ابوالحسن وابوالمعالی و معروف به دبیران و کاتبی قزوینی و موصوف به علامه از اکابر علما و حکما ودانشمندان رصد و ریاضیات شافعیه که به منطق و هندسه و فنون حکمت عارف و در آلات رصدیه ماهر و متبحر بود و از اساتید معقولی علامه ٔ حلی و قطب الدین محمود شیرازی و از تلامذه ٔ خواجه نصیر طوسی و از کسانی بوده که در سال ششصد و پنجاه و هفتم هجرت بحسب پیشنهاد خواجه به امر هلاکوخان برای کمک و شرکت در عمل رصدخانه در مراغه احضار شده بودند و کاتبی در قزوین تدریس کرده و حوزه ٔ درس او مجمع افاضل بوده و به تشیع هم رغبتی وافر داشته تا روزی مسائل بسیاری از مشکلات کلامیه از خواجه در حالتی که در مهیای سواری بوده پرسیده و خواجه نیز در همان حال همه ٔ آنها را جوابی شافی داد. پس کاتبی خیال کرد کسی که فهم و ذکاوت و احاطه وجودت او بدین پایه باشد دور نباشد که امر مذهب را نیز با امثال این گونه مطالب عالیه ٔ دور از افهام عامه مشتبه سازد، پس بدین خیال فاسد از آن حزم و رغبت مفرط که به تشیع داشته منصرف گردید و از مصنفات کابتی است :
1 - بحرالفوائد فی شرح عین القواعد که شرح مزجی کتاب عین القواعد مذکور ذیل است .
2 - جامعالدقائق فی کشف الحقائق در منطق و کتابی است بزرگ و حاوی تمام اصول و فروع علم منطق است .
3 - حکمةالعین که مباحث الهیات و طبیعیات حکمت را جامع است و اکابر فریقین حواشی و شروح بسیاری بر آن نوشته اند و علامه ٔ حلی نیز شرحی بنام ایضاح المقاصد بر آن نوشته .
4 - الشمسیة در منطق که برای خواجه شمس الدین صاحب دیوان جوینی تألیف کرده و ملاسعد تفتازانی و قطب الدین رازی محمدو دیگر اکابر شروح بسیاری بر آن نوشته اند و شرح قطب الدین به تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیة موسوم و معروف ترین شروح شمسیه است و بارها در ایران و غیره چاپ شده از کتب درسی طلاب است .
5 - عین القواعد در منطق و حکمت .
و وفات کاتبی در سال 675 هَ . ق . واقع گردید و در قاموس الاعلام کاتبی را «کاشی » نوشته و آن اشتباه و یا سهوالقلم کاتب است . (ریحانة الادب ج 3 ص 336). و نیز رجوع شود به کشف الاسرار و روضات الجنات ص 610 و هدیةالاحباب ص 222 و قاموس الاعلام ج 6 ص 4568 و غیره و تاریخ مفصل مغول ص 503.