کارگر
لغت‌نامه دهخدا
کارگر. [ گ َ ] (ص مرکب ،اِ مرکب ) کسی که رنج میبرد و زحمت میکشد. در بند و بست کارها. (ناظم الاطباء). کسی که کاری انجام دهد. (فرهنگ نظام ، ذیل لغت کار). عامل . رجوع به عامل شود. یکی از عمله . یکی از فعله . یکی از اکره . یکی از کارگران کارخانه :
مفرمای کاری بدان کارگر
کزان کار نتواند آمد بدر.
کارگر است این فلک بعمر همی
کار بفرمان کردگار کند.
گر سه حمال کارگر داری
چار حمال خانه برداری .
کارگر بین که خاک خونخوارش
چون فکند از نشانه ٔ کارش .
پنجه ٔ کارگر شد آهن سنج
بر بنا کرد کار سالی پنج .
عدل بشیریست خردشادکن
کارگری مملکت آبادکن .
خری دید پوینده و باربر
توانا و زورآور و کارگر.
چو دیدی کار رو در کارگر آر
قیاس کارگر از کار بردار.
|| اهل کشت و پنبه و مزدور. (فرهنگ نظام ذیل لغت کار). برای کارگر با آلات و افزار، فرهنگستان لفظ افزارمند را وضع کرده . (فرهنگ نظام ذیل لغت کار). صنعت کار. پیشه ور. اهل حرفه :
کسی کو مِرَد جای و چیزش کراست
چو شد شاه با کارگر هر دو راست .
ز هر پیشه ای کارگر خواستند
همه شهر از ایشان بیاراستند.
|| اثرکننده و مؤثر. (برهان ). هر آنچه اثر کند و مؤثر واقع شود مانند حرکت و سخن و دارو و زخم شمشیر و جز آن . (ناظم الاطباء)(آنندراج ) (فرهنگ نظام ، ذیل لغت کار). تأثیرکننده کاری . رجوع به مدخل کاری شود. کاری . با اثر :
باد خنک برآتش سوزان گماشتم
پنداشتم که حیلت من گشت کارگر.
گوید آخر چه آرزو داری
آرزو زهر و غم چه کارگر است .
همت کارگر در آن دربست
کوبدان کار زود یابد دست .
|| خداوند و صاحب کار و کارکننده . (برهان ). دانا و کارآزموده ٔ در معامله و صاحب فراست در کار و خداوند و صاحب کار و کارکننده . (ناظم الاطباء). || در فرهنگ ناصری کارگر بمعنی پشت و پناه و بزرگ و آن را «کرگر» نیز گویند و به این معنی کاف ثانی کاف تازیست . (آنندراج ).و رجوع به «کرکر» شود. || کارگران ، بدون اضافت ، کنایه از متصدیان کارخانجات . (آنندراج ) :
کارگران سخا به کشور جودت
خشت زر اندرنهند در کف مزدور.
|| صنعتگر و هنرمند. (ناظم الاطباء). || مخفف کاریگر. (برهان ). در هند کاریگر را بمعنی دوم (یعنی اهل کشت و پیشه و مزدور) استعمال کنند که در فارسی ایران دیده نشده پس یاء زاید است و معنی لفظی آن کارگر داننده و مؤثرکننده است . (فرهنگ نظام ، ذیل لغت کار). کاریگر خود لغتی است در «کارگر» باشباع کسره ای که در بعض لهجه ها به راء کارگر دهند. (برهان قاطع چ معین ، حاشیه ٔ لغت کارگر).
مفرمای کاری بدان کارگر
کزان کار نتواند آمد بدر.
اسدی (گرشاسبنامه ص 198).
کارگر است این فلک بعمر همی
کار بفرمان کردگار کند.
ناصرخسرو.
گر سه حمال کارگر داری
چار حمال خانه برداری .
نظامی .
کارگر بین که خاک خونخوارش
چون فکند از نشانه ٔ کارش .
نظامی .
پنجه ٔ کارگر شد آهن سنج
بر بنا کرد کار سالی پنج .
نظامی .
عدل بشیریست خردشادکن
کارگری مملکت آبادکن .
نظامی .
خری دید پوینده و باربر
توانا و زورآور و کارگر.
؟
چو دیدی کار رو در کارگر آر
قیاس کارگر از کار بردار.
جامی .
|| اهل کشت و پنبه و مزدور. (فرهنگ نظام ذیل لغت کار). برای کارگر با آلات و افزار، فرهنگستان لفظ افزارمند را وضع کرده . (فرهنگ نظام ذیل لغت کار). صنعت کار. پیشه ور. اهل حرفه :
کسی کو مِرَد جای و چیزش کراست
چو شد شاه با کارگر هر دو راست .
فردوسی .
ز هر پیشه ای کارگر خواستند
همه شهر از ایشان بیاراستند.
فردوسی .
|| اثرکننده و مؤثر. (برهان ). هر آنچه اثر کند و مؤثر واقع شود مانند حرکت و سخن و دارو و زخم شمشیر و جز آن . (ناظم الاطباء)(آنندراج ) (فرهنگ نظام ، ذیل لغت کار). تأثیرکننده کاری . رجوع به مدخل کاری شود. کاری . با اثر :
باد خنک برآتش سوزان گماشتم
پنداشتم که حیلت من گشت کارگر.
فرخی .
گوید آخر چه آرزو داری
آرزو زهر و غم چه کارگر است .
خاقانی .
همت کارگر در آن دربست
کوبدان کار زود یابد دست .
نظامی .
|| خداوند و صاحب کار و کارکننده . (برهان ). دانا و کارآزموده ٔ در معامله و صاحب فراست در کار و خداوند و صاحب کار و کارکننده . (ناظم الاطباء). || در فرهنگ ناصری کارگر بمعنی پشت و پناه و بزرگ و آن را «کرگر» نیز گویند و به این معنی کاف ثانی کاف تازیست . (آنندراج ).و رجوع به «کرکر» شود. || کارگران ، بدون اضافت ، کنایه از متصدیان کارخانجات . (آنندراج ) :
کارگران سخا به کشور جودت
خشت زر اندرنهند در کف مزدور.
طالب آملی (از آنندراج ).
|| صنعتگر و هنرمند. (ناظم الاطباء). || مخفف کاریگر. (برهان ). در هند کاریگر را بمعنی دوم (یعنی اهل کشت و پیشه و مزدور) استعمال کنند که در فارسی ایران دیده نشده پس یاء زاید است و معنی لفظی آن کارگر داننده و مؤثرکننده است . (فرهنگ نظام ، ذیل لغت کار). کاریگر خود لغتی است در «کارگر» باشباع کسره ای که در بعض لهجه ها به راء کارگر دهند. (برهان قاطع چ معین ، حاشیه ٔ لغت کارگر).
