کبیر
لغت‌نامه دهخدا
کبیر. [ ک َ ] (ع ص ) بزرگ . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ترجمان القرآن جرجانی ص 81). بزرگ و کلان . (ناظم الاطباء). کبیرة مؤنث آن است . ج ، کِبار. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). و کُبَراء. (اقرب الموارد). و مَکبوراء. (منتهی الارب ) (آنندراج ) :
چون نگه کرد بدان دخترکان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
به هر صغیر عذابی کبیر را اهلم
اگر نه عفو کند خالق کبیر مرا.
- انسان کبیر ؛ عالم کبیر. (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به عالم کبیر شود.
- عالم کبیر ؛ جهان وجود با نظام کلی و جملی خود و آن را انسان کبیر هم گفته اند چنانکه انسان (بمعنی حیوان ناطق ) را عالم صغیر هم نامیده اند. (فرهنگ فارسی معین ).
- فساد کبیر ؛ جرم و خطای بزرگ و گناه عظیم . (ناظم الاطباء).
- گناه کبیر ؛ گناه بزرگ . جرم و خطای بزرگ . اثم کبیر. مقابل گناه صغیر و خرد :
بسی گناه کبیر و صغیر کردم کسب
که نز کبیر خطر بود و نز صغیر مرا.
|| تنومند و عظیم . بزرگ و کلان . (ناظم الاطباء). || بزرگ در توانایی و در دولت و ثروت و زور و قوت . (از ناظم الاطباء) :
ای پسر همچو میر میری تو
او کبیر است و تو امیر صغیر.
داور اسلام خاقان کبیر
عدل را نوشیروان مملکت .
بر یاد خاقان کبیر ار می خوری جان بخشدت
بل کان شه اقلیم گیر اقلیم توران بخشدت .
کسری اسلام خاقان کبیر
خسرو سلطان نشان در شرق و غرب .
خاقان کبیر ابوالمظفر
سر جمله شده مظفران را.
شنیدم که از نیکمردی فقیر
دل آزرده شد پادشاهی کبیر.
امیر کبیر عالم عادل مؤید منصور. (گلستان ). || بزاد برآمده . (السامی فی الاسامی ). سال دار و آنکه دارای سال بسیار باشد. || به بلوغ رسیده . (ناظم الاطباء). به مردی رسیده . (یادداشت مؤلف ). کامل شده و بزرگ شده . (ناظم الاطباء). مقابل صغیر. || (اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی . (مهذب الاسماء). کامل در ذات . (یادداشت مؤلف ).
- خالق کبیر ؛ خداوند بزرگ . خالق اکبر.
|| (ع ص ) (در اصطلاح صوفیه و در علم فتوت ) آنکه شرب این از نهر او بوده باشد بی واسطه ای ، یعنی قدحی ازو خورده باشد و لازم نیست که خود مباشر آن شده باشد، بلکه شاید بنفس خود داده باشد و شاید که وکیل او داده باشد،و او بمنزله ٔ پدر است در نسبت ولادت و از این جهت اورا پدر خوانند و شارب را پسر و اسم کبیر بر زعیم قوم اطلاق کنند، و او را شیخ و مقدم و قاید و عتیدو اب و رأس الحزب نیز گویند و عجم او را پیشقدم خوانند. (نفائس الفنون ص 196 و 197). || نزد اهل عربیت قسمی از اشتقاق و ادغام است . (کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به اشتقاق و ادغام شود. || نزد اهل جفر قسمی از باب و قسمی از مخرج است . (کشاف اصطلاحات الفنون ). || (در اصطلاح عروض ) نام یکی از بحور مستحدث .
چون نگه کرد بدان دخترکان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
منوچهری .
به هر صغیر عذابی کبیر را اهلم
اگر نه عفو کند خالق کبیر مرا.
سوزنی .
- انسان کبیر ؛ عالم کبیر. (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به عالم کبیر شود.
- عالم کبیر ؛ جهان وجود با نظام کلی و جملی خود و آن را انسان کبیر هم گفته اند چنانکه انسان (بمعنی حیوان ناطق ) را عالم صغیر هم نامیده اند. (فرهنگ فارسی معین ).
- فساد کبیر ؛ جرم و خطای بزرگ و گناه عظیم . (ناظم الاطباء).
- گناه کبیر ؛ گناه بزرگ . جرم و خطای بزرگ . اثم کبیر. مقابل گناه صغیر و خرد :
بسی گناه کبیر و صغیر کردم کسب
که نز کبیر خطر بود و نز صغیر مرا.
سوزنی .
|| تنومند و عظیم . بزرگ و کلان . (ناظم الاطباء). || بزرگ در توانایی و در دولت و ثروت و زور و قوت . (از ناظم الاطباء) :
ای پسر همچو میر میری تو
او کبیر است و تو امیر صغیر.
ناصرخسرو.
داور اسلام خاقان کبیر
عدل را نوشیروان مملکت .
خاقانی .
بر یاد خاقان کبیر ار می خوری جان بخشدت
بل کان شه اقلیم گیر اقلیم توران بخشدت .
خاقانی .
کسری اسلام خاقان کبیر
خسرو سلطان نشان در شرق و غرب .
خاقانی .
خاقان کبیر ابوالمظفر
سر جمله شده مظفران را.
خاقانی .
شنیدم که از نیکمردی فقیر
دل آزرده شد پادشاهی کبیر.
سعدی (بوستان ).
امیر کبیر عالم عادل مؤید منصور. (گلستان ). || بزاد برآمده . (السامی فی الاسامی ). سال دار و آنکه دارای سال بسیار باشد. || به بلوغ رسیده . (ناظم الاطباء). به مردی رسیده . (یادداشت مؤلف ). کامل شده و بزرگ شده . (ناظم الاطباء). مقابل صغیر. || (اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی . (مهذب الاسماء). کامل در ذات . (یادداشت مؤلف ).
- خالق کبیر ؛ خداوند بزرگ . خالق اکبر.
|| (ع ص ) (در اصطلاح صوفیه و در علم فتوت ) آنکه شرب این از نهر او بوده باشد بی واسطه ای ، یعنی قدحی ازو خورده باشد و لازم نیست که خود مباشر آن شده باشد، بلکه شاید بنفس خود داده باشد و شاید که وکیل او داده باشد،و او بمنزله ٔ پدر است در نسبت ولادت و از این جهت اورا پدر خوانند و شارب را پسر و اسم کبیر بر زعیم قوم اطلاق کنند، و او را شیخ و مقدم و قاید و عتیدو اب و رأس الحزب نیز گویند و عجم او را پیشقدم خوانند. (نفائس الفنون ص 196 و 197). || نزد اهل عربیت قسمی از اشتقاق و ادغام است . (کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به اشتقاق و ادغام شود. || نزد اهل جفر قسمی از باب و قسمی از مخرج است . (کشاف اصطلاحات الفنون ). || (در اصطلاح عروض ) نام یکی از بحور مستحدث .
