کشمیر
لغت‌نامه دهخدا
کشمیر. [ ک َ ] (اِخ ) ایالتی است واقع در شبه جزیره ٔ هند در دامنه ٔ کوههای هیمالیا و نهرسند آن را مشروب میسازد.کشمیر از نظر جغرافیائی به دو اقلیم تقسیم شده و سلسله ٔ جبال عظیم هیمالیا که از شمال شرقی به جنوب شرقی امتداد دارد، حد فاصل آن دو است . اقلیم جنوب غربی آن پر جمعیت تر است و دره ٔ کشمیر که از لحاظ زیبائی مناظر طبیعی مشهور است و در آن قرار دارد، و اقلیم شمال شرقی کوههای پر برف قره کوروم را در بر دارد. ایالت کشمیر که از نظر سیاسی «جامو و کشمیر» شهرت دارد، دارای 86 هزار کیلومترمربع وسعت است که از این مساحت 31200کیلومتر مربع آن در تصرف پاکستان است و یک هشتم مساحت کلی آن اراضی جنگلی است . ساکنان این ولایت بسال 1941 م . به چهار میلیون تن می رسید که 78 هزارتن آنها از هندوها و سیکها بودند و بقیه مسلمان . پایتخت آن شهر سرنگر است با 285هزار جمعیت . این ایالت از شمال و شرق به تبت و چین محدود است و از جنوب به هندوستان و پاکستان و از غرب به پاکستان و افغانستان محدود می باشد و از نظر سوق الجیشی موقعیتی ممتاز دارد.اقتصاد ایالت جامو و کشمیر بر کشت و زرع استوار است و محصولات حیوانی نیز قسمتی از احتیاجات اقتصادی را برآورده می کند. کشمیر بسال 1586 م . به امپراطوری سلطان اکبر پیوست ، و از سال 1757م . افغانها بر آن چیره شدند و از سال 1820م . تحت حکومت سیکها درآمد. و در 27 اکتبر سال 1947م . مهاراجه ٔ کشمیر «هاری سینگ » پیوستن خود را به دولت جدید التأسیس هندوستان اعلام داشت ، ولی بر اثر این اقدام اغتشاشات و اضطرابات زیادی در ایالت رخ داد که احزاب داخلی آن را رهبری می کردند و مهمترین این احزاب حزب کنگره ٔ ملی به رهبری شیخ محمد عبداﷲ بود که آزادی کشمیر را مطالبه می کرد و دیگرحزب کنگره ٔ اسلامی که خواهان پیوستن کشمیر به پاکستان بود و بر اثر ایجاد این اغتشاشات ، حاکم کل انگلیسی «لردمونتباتن » انضمام کشمیر را به هندوستان مشروط به مراجعه به آراء عمومی از اهالی کرد که قرار بود پس از ایجاد آرامش در ایالت انجام پذیرد و هنوز وضع دیگری بخود نگرفته است . (از القاموس السیاسی ). نام ایالتی است در شمال هندوستان که کارخانه ٔ شالبافی آن معروف است و پایتخت آن سریناگر نام دارد. (ناظم الاطباء). ولایتی است مشهور از بلاد سند و بافته ٔ پشمینه ٔ آن ،شال ترمه ٔ کشمیری ، مشهور است و آن ولایت به بسیاری آب و علف موصوف و در وسط اقلیم چهارم واقع شده و اطرافش کوه های بلند وجود دارد و عبور سپاه مخالف بدان مشکل است دردشت و جبال آن صد هزار قریه ٔ آباد و معمور است از کثرت آب و سبزه و هوای لطیف و خوبان ملیح بهشت روی زمین و پر غلمان و حورعین است و به حسن مثل چنانکه شعرا گفته اند: «ای بخوبی بربتان خلخ و کشمیر میر» نهری بزرگ در میان آن شهر جاری است و برآن جسرها برای تردد بسته اند و نوشته اند آن نهر در غایت پری و عظمت است و هفت پل عظیم و بلند بر آن نهر بسته اند که کشتی از چشمه های پل به آسانی بگذرد و کرسی کشمیر سری نگر است و آن شهر بر طرف کوه شرقی واقع و بحیره ای در میان فاصله است . برسمت شمال شهر قرب ذرع فاصله حصاری محکم از سنگ رخام تراشیده اند در آن قصور بی قصوربسیار است و در میان قلعه کوهی است دوره ٔ آن پانصد گز میشود و در دامن اطرافش عمارات سه طبقه مشرف بر صحرا و شهر ساخته اند و بر قلعه ٔ آن خانگاه قصر است و در درون حصار جامعی چهارصد ستون یک پارچه ٔ چوبی بقرار هفت گز بسیار قطور بکار برده اند. الحاصل شصت هزار باب خانه ٔ معمور در آن شهر است و هیجده هزار دستگاه شال بافی در آنجا دیده اند و در زمان قدیم یعنی عهد سلطان محمود رامهای بت پرست حاکم آنجا بوده اند چنانکه فرخی در تحریک سلطان به فتح کشمیر گفته :
گاه است که یکباره به کشمیر خرامیم
از ساعد بت پهنه کنیم از سر بت گوی .
و دارالملک آن که حکام نشینند سری نگر نام دارد. (از آنندراج ) (از انجمن آرا). قِشمیر. (یادداشت مؤلف ) :
ز کشمیر تا پیش دریای چین
براو شهریاران کنند آفرین .
شاهی است به کشمیر که گر ایزد خواهد
امسال نیاسایم تاکین نکشم زوی .
تا قله ٔ مازل نشود ساحت کشمیر
تا ساحت کشمر نشود قله ٔ مازل .
وز ناوک مژگان تو در بابل و کشمیر
بسیار صف جادوی مکار شکسته .
همشیره ٔ جادوان بابل
همسایه ٔ لعبتان کشمیر.
بدین کمال ندارند حسن در کشمیر
چنین بلیغ ندانند سحر در بابل .
- کشمیر آزاد ؛ نامی است که بر قسمتی از ایالت کشمیر اطلاق می شود و این قسمت در نزدیکی مرز پاکستان قرار داد و بسال 1947م . از پیوستن به هندوستان خودداری کرد. در این قسمت قبایل «بونش » و «باتان » ساکنند که در تابستان همان سال سپاهی به فرماندهی محمد ابراهیم خان تشکیل دادند و بکمک دولت پاکستان با سپاه مهاراجه ٔ کشمیر که دولت هندوستان آنها را تقویت می کرد جنگیدند و از تسلط آنان بر این قسمت از کشمیر جلوگیری کردند. مساحت کشمیر آزاد 31200 کیلومتر مربع (از کل مساحت جامو و کشمیر که 86 هزار کیلومتر مربع است ) و ساکنان آن همگی مسلمان می باشند. (از القاموس السیاسی ).
گاه است که یکباره به کشمیر خرامیم
از ساعد بت پهنه کنیم از سر بت گوی .
و دارالملک آن که حکام نشینند سری نگر نام دارد. (از آنندراج ) (از انجمن آرا). قِشمیر. (یادداشت مؤلف ) :
ز کشمیر تا پیش دریای چین
براو شهریاران کنند آفرین .
فردوسی .
شاهی است به کشمیر که گر ایزد خواهد
امسال نیاسایم تاکین نکشم زوی .
فرخی .
تا قله ٔ مازل نشود ساحت کشمیر
تا ساحت کشمر نشود قله ٔ مازل .
رافعی .
وز ناوک مژگان تو در بابل و کشمیر
بسیار صف جادوی مکار شکسته .
سوزنی .
همشیره ٔ جادوان بابل
همسایه ٔ لعبتان کشمیر.
سعدی .
بدین کمال ندارند حسن در کشمیر
چنین بلیغ ندانند سحر در بابل .
سعدی .
- کشمیر آزاد ؛ نامی است که بر قسمتی از ایالت کشمیر اطلاق می شود و این قسمت در نزدیکی مرز پاکستان قرار داد و بسال 1947م . از پیوستن به هندوستان خودداری کرد. در این قسمت قبایل «بونش » و «باتان » ساکنند که در تابستان همان سال سپاهی به فرماندهی محمد ابراهیم خان تشکیل دادند و بکمک دولت پاکستان با سپاه مهاراجه ٔ کشمیر که دولت هندوستان آنها را تقویت می کرد جنگیدند و از تسلط آنان بر این قسمت از کشمیر جلوگیری کردند. مساحت کشمیر آزاد 31200 کیلومتر مربع (از کل مساحت جامو و کشمیر که 86 هزار کیلومتر مربع است ) و ساکنان آن همگی مسلمان می باشند. (از القاموس السیاسی ).
