کمربسته
لغت‌نامه دهخدا
کمربسته . [ ک َ م َ ب َ ت َ / ت ِ ] (ن مف مرکب ، ق مرکب ) کمربند بر میان بسته :
بزرگان سوی کاخ شاه آمدند
کمربسته و با کلاه آمدند.
|| به معنی مستعد و مهیا و آماده ٔ خدمت شده باشد. (برهان ). کنایه از آماده و مهیا برای کاری . (آنندراج ). مستعد. مهیا. آماده ٔ خدمت . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ) :
چو شب تیره شد نور با صدهزار
بیامد کمربسته ٔ کارزار.
نگهدار آن مرز خوارزم باش
همیشه کمربسته ٔ رزم باش .
بیامد کمربسته گیو دلیر
یکی بارکش بادپایی به زیر.
چو رفتی برشه پرستنده باش
کمربسته فرمانش را بنده باش .
نماند ضایع ار نیک است اگردون
کمربسته بدین کار است گردون .
ز پولادخایان شمشیرزن
کمربسته بودی هزار انجمن .
بادا همیشه بر سر عمرت کلاه بخت
در پیشت ایستاده کمربسته چاکران .
اجل روی زمین کاسمان به خدمت او
چو بنده ای است کمربسته پیش مولایی .
ملک را دو خورشیدطلعت غلام
به خدمت کمربسته بودی مدام .
- کمر بسته ٔ عبودیت ؛ مشغول خدمت و مواظب خدمت . (ناظم الاطباء).
|| نوکر و ملازم را نیز گویند. (برهان ). خادم و نوکر، مأخوذ از معنی پیش است . (از آنندراج ). نوکر. خدمتکار. ملازم . (فرهنگ فارسی معین ). غلام . عبد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ز دردو غمان رستگان توایم
به ایران کمربستگان توایم .
کمربسته ٔ شهریاران بُوَد
به ایران پناه سواران بُوَد.
همه شهر یکسر پر از لشکرش
کمربستگان صف زده بر درش .
لشکر گفتند بنده ایم و کمربسته . (اسکندرنامه نسخه ٔ قدیم سعید نفیسی ).
هستند به بزم تو کمربسته قلم وار
بیجاده لبان طرب افزای تعب کاه .
کمربسته ٔ زلف او مشک ناب
که زلفش کمربسته بر آفتاب .
ای کمربسته ٔ کلاه تو بخت
زنده دار جهان به تاج و به تخت .
به هرجا که هستی کمر بسته ام
به خدمتگری با تو پیوسته ام .
چه بندم کمر در مصاف کسی
که دارم کمربسته چون او بسی .
هرکجا طلعت خورشیدرخی سایه فکند
بیدلی خسته کمربسته چو جوزا برخاست .
|| منظور نظر پیغمبر یا امامی واقع شده . محل نظر و توجه پیامبر یا امامی شده . کسی که در خواب طرف توجه و مهر پیامبر یا امامی شده باشد، مثل نظر کرده ؛ کمربسته ٔ مرتضی علی ، یعنی نظر کرده ٔ آن حضرت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کمر بسته بودن یا شدن ؛منظور نظر پیغمبر یا امامی واقع شدن .
بزرگان سوی کاخ شاه آمدند
کمربسته و با کلاه آمدند.
فردوسی .
|| به معنی مستعد و مهیا و آماده ٔ خدمت شده باشد. (برهان ). کنایه از آماده و مهیا برای کاری . (آنندراج ). مستعد. مهیا. آماده ٔ خدمت . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ) :
چو شب تیره شد نور با صدهزار
بیامد کمربسته ٔ کارزار.
فردوسی .
نگهدار آن مرز خوارزم باش
همیشه کمربسته ٔ رزم باش .
فردوسی .
بیامد کمربسته گیو دلیر
یکی بارکش بادپایی به زیر.
فردوسی
چو رفتی برشه پرستنده باش
کمربسته فرمانش را بنده باش .
نظامی .
نماند ضایع ار نیک است اگردون
کمربسته بدین کار است گردون .
نظامی .
ز پولادخایان شمشیرزن
کمربسته بودی هزار انجمن .
نظامی .
بادا همیشه بر سر عمرت کلاه بخت
در پیشت ایستاده کمربسته چاکران .
سعدی (کلیات چ مصفا ص 835).
اجل روی زمین کاسمان به خدمت او
چو بنده ای است کمربسته پیش مولایی .
سعدی .
ملک را دو خورشیدطلعت غلام
به خدمت کمربسته بودی مدام .
(بوستان ).
- کمر بسته ٔ عبودیت ؛ مشغول خدمت و مواظب خدمت . (ناظم الاطباء).
|| نوکر و ملازم را نیز گویند. (برهان ). خادم و نوکر، مأخوذ از معنی پیش است . (از آنندراج ). نوکر. خدمتکار. ملازم . (فرهنگ فارسی معین ). غلام . عبد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ز دردو غمان رستگان توایم
به ایران کمربستگان توایم .
فردوسی .
کمربسته ٔ شهریاران بُوَد
به ایران پناه سواران بُوَد.
فردوسی .
همه شهر یکسر پر از لشکرش
کمربستگان صف زده بر درش .
فردوسی .
لشکر گفتند بنده ایم و کمربسته . (اسکندرنامه نسخه ٔ قدیم سعید نفیسی ).
هستند به بزم تو کمربسته قلم وار
بیجاده لبان طرب افزای تعب کاه .
سوزنی .
کمربسته ٔ زلف او مشک ناب
که زلفش کمربسته بر آفتاب .
نظامی .
ای کمربسته ٔ کلاه تو بخت
زنده دار جهان به تاج و به تخت .
نظامی .
به هرجا که هستی کمر بسته ام
به خدمتگری با تو پیوسته ام .
نظامی .
چه بندم کمر در مصاف کسی
که دارم کمربسته چون او بسی .
نظامی .
هرکجا طلعت خورشیدرخی سایه فکند
بیدلی خسته کمربسته چو جوزا برخاست .
سعدی .
|| منظور نظر پیغمبر یا امامی واقع شده . محل نظر و توجه پیامبر یا امامی شده . کسی که در خواب طرف توجه و مهر پیامبر یا امامی شده باشد، مثل نظر کرده ؛ کمربسته ٔ مرتضی علی ، یعنی نظر کرده ٔ آن حضرت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کمر بسته بودن یا شدن ؛منظور نظر پیغمبر یا امامی واقع شدن .
