کمون
لغت‌نامه دهخدا
کمون . [ ک َم ْ مو ] (معرب ، اِ) زیره . (دهار). زیره ، معرب خامون . کرمانی و فارسی و شامی و نبطی بود... (از منتهی الارب ) (از آنندراج ). زیره . (ناظم الاطباء). معرب از «کومی نوم » لاتینی . زیره . (فرهنگ فارسی معین ). نباتی بری و بستانی است دارای دانه ، و انواع بسیاری دارد از جمله کرمانی ، سیاه و فارسی ، زرد و شامی و نبطی و کمون معمولی ، سفید است . (از اقرب الموارد). معرب از خامون یونانی است و به فارسی زیره نامند. بری و بستانی می باشد و هریک را اصناف مختلفه است : سیاه بری و بستانی را کمون کرمانی و زرد را فارسی و شامی و سفید را نبطی نامندو اخیر زیره ٔ سبز است و در اکثر امکنه می باشد و بری هر صنفی قویتر از بستانی و صنفی از بری سیاه می باشدو شبیه است به شونیز و قوی الحرارت است و از مطلق کمون مراد کرمانی است و به یونانی او را باسلیقون نامند و به معنی ملوکی است و بهترین اقسام کرمانی است و زبون ترین ، سفید بستانی است ، و قوتش تا هفت سال باقی می ماند و نبات آن از رازیانه کوچکتر و برگش مستدیر مانند شبت است ... (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ) :
سخن به نزد تو آوردن آن چنان باشد
که سوی خطه ٔ کرمان کسی برد کمون .
و رجوع به زیره شود.
- کمون ارمنی ؛ زیره ٔ رومی که کرویا نیزنامندش . (منتهی الارب ). کرویا. (تاج العروس ج 7 ص 322)(اقرب الموارد). کرویا که زیره ٔ رومی نیز نامند. (ناظم الاطباء). قرنباد. (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون اسود ؛ زیره ٔ کرمانی است و در بعضی بلاد شونیز را به این اسم می نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). سیاه دانه . توضیح آنکه در بعض مآخذ ازآن رو که کمون مرادف با زیره ٔ مطلق است کمون اسود را زیره ٔ سیاه معنی کرده اند. (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون اصغر ؛ کمون فارسی است . (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ) (از اقرب الموارد).
- کمون الجبل ؛ بسبسه . تامشاورت . تامساورت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کمون بری ؛کمون دشتی . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کمون دشتی شود.
- || سیاه دانه . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون بری اسود ؛ بهترین آن از کرمان بدست آید و از آن داروی بیخته ای بدست آورند که مشهور است . (از تاج العروس ج 7 ص 322).
- کمون حبشی ؛ زیره ٔ بری شبیه به شونیز. (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (منتهی الارب ). شبیه به شونیز. (از تاج العروس ) (از اقرب الموارد). کمون اسود بری است که تخم آن شبیه است در سیاهی به شونیز. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ).
- کمون حلو ؛ انیسون . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد). و رجوع به انیسون شود.
- کمون دشتی ؛گیاهی است از تیره ٔ گواچها که پایاست و در اکثر زمینهای مزروعی است در آب و هواهای معتدل (از جمله ایران ) می روید. این گیاه بسیار شبیه اسفند و دارای برگهای متقابل و نسبةً ضخیم است . گلهایش نارنجی رنگ و در قاعده سفیدند. بویی تند و مزه ای تلخ دارد و دانه هایش سیاه رنگ و ریز و شبیه زیره می باشد. کمون بری . عذبه . قرامن کیمیونی . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون رومی ؛ کرویااست . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). کرویا. زیره ٔ رومی . کمون ارمنی . (منتهی الارب ). و رجوع به کرویا و کراویه شود.
- کمون فارسی ؛ کمون اصفر است که اهل شیراز زیره ٔ سبز نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و رجوع به زیره ٔ سبز شود.
- کمون کرمانی ؛ کمون اسود که به فارسی زیره ٔ سیاه نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و رجوع به زیره ٔ سیاه شود.
- کمون کوهی ؛ گیاهی است از تیره ٔ چتریان که دارای برگهای مرکب شانه ای و گلهای کوچک سفیدرنگی است که به شکل چترهای انتهایی در بالای ساقه قرار دارند و آن در نواحی کوهستانی معتدل می روید. کمون الجبل . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون ملوکی ؛ نان خواه . (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به نان خواه شود.
- کمون نبطی ؛ زیره ٔ سبز. (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- کمون هندی ؛ شونیز است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ).
سخن به نزد تو آوردن آن چنان باشد
که سوی خطه ٔ کرمان کسی برد کمون .
ابن یمین .
و رجوع به زیره شود.
- کمون ارمنی ؛ زیره ٔ رومی که کرویا نیزنامندش . (منتهی الارب ). کرویا. (تاج العروس ج 7 ص 322)(اقرب الموارد). کرویا که زیره ٔ رومی نیز نامند. (ناظم الاطباء). قرنباد. (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون اسود ؛ زیره ٔ کرمانی است و در بعضی بلاد شونیز را به این اسم می نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). سیاه دانه . توضیح آنکه در بعض مآخذ ازآن رو که کمون مرادف با زیره ٔ مطلق است کمون اسود را زیره ٔ سیاه معنی کرده اند. (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون اصغر ؛ کمون فارسی است . (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ) (از اقرب الموارد).
- کمون الجبل ؛ بسبسه . تامشاورت . تامساورت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- کمون بری ؛کمون دشتی . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کمون دشتی شود.
- || سیاه دانه . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون بری اسود ؛ بهترین آن از کرمان بدست آید و از آن داروی بیخته ای بدست آورند که مشهور است . (از تاج العروس ج 7 ص 322).
- کمون حبشی ؛ زیره ٔ بری شبیه به شونیز. (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (منتهی الارب ). شبیه به شونیز. (از تاج العروس ) (از اقرب الموارد). کمون اسود بری است که تخم آن شبیه است در سیاهی به شونیز. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ).
- کمون حلو ؛ انیسون . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد). و رجوع به انیسون شود.
- کمون دشتی ؛گیاهی است از تیره ٔ گواچها که پایاست و در اکثر زمینهای مزروعی است در آب و هواهای معتدل (از جمله ایران ) می روید. این گیاه بسیار شبیه اسفند و دارای برگهای متقابل و نسبةً ضخیم است . گلهایش نارنجی رنگ و در قاعده سفیدند. بویی تند و مزه ای تلخ دارد و دانه هایش سیاه رنگ و ریز و شبیه زیره می باشد. کمون بری . عذبه . قرامن کیمیونی . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون رومی ؛ کرویااست . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). کرویا. زیره ٔ رومی . کمون ارمنی . (منتهی الارب ). و رجوع به کرویا و کراویه شود.
- کمون فارسی ؛ کمون اصفر است که اهل شیراز زیره ٔ سبز نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و رجوع به زیره ٔ سبز شود.
- کمون کرمانی ؛ کمون اسود که به فارسی زیره ٔ سیاه نامند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و رجوع به زیره ٔ سیاه شود.
- کمون کوهی ؛ گیاهی است از تیره ٔ چتریان که دارای برگهای مرکب شانه ای و گلهای کوچک سفیدرنگی است که به شکل چترهای انتهایی در بالای ساقه قرار دارند و آن در نواحی کوهستانی معتدل می روید. کمون الجبل . (فرهنگ فارسی معین ).
- کمون ملوکی ؛ نان خواه . (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به نان خواه شود.
- کمون نبطی ؛ زیره ٔ سبز. (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- کمون هندی ؛ شونیز است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ).
