کوب
لغت‌نامه دهخدا
کوب . (اِمص ) ضربی و آسیبی و کوفتی باشد که از چوب و سنگ و مشت و امثال آن به کسی رسد وآن را به عربی صدمه گویند. (برهان ). ضربی که از کوفتن و کوبیدن به کسی رسد مانند سنگ و چوب که بر کسی زنند. (آنندراج ). صدمه و ضربه و لطمه و ضرب . (ناظم الاطباء). ضربت . زدن . صدمه . آسیب . (فرهنگ فارسی معین ). ضرب . زخم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
میوه ٔ نوباوه نترسد ز چوب
مرده دل آزرده نگردد ز کوب .
به تن زو کوب خورده کوه ساکن
به تک زو خاک خورده باد عاجل .
من کوب بخت بینم منکوب ازآن شوم
من کوس فضل کوبم منکوس ازآن بوم .
کوب اهل زمانه بر دل من
راست با آبگینه سندانی است .
کوب این واقعه بر مجد و کرم بود همه
درد این حادثه بر فضل و شرف زد یکسر.
خلق خوب و زشت نیست از ما نهان
می زند بر دل به هر دم کوبشان .
گر ترا کوبی رسد از رفتن مستان مرنج
با چنان ساقی و مطرب کی رود هموار مست .
ز کوب غم چه غم دارم که با او پای می کوبم
چه تلخی آیدم چون من بر شیرین ذقن باشم .
بگویم تا ز سوزت گرم سازند
ز ضرب و کوب سختت نرم سازند.
|| کوبیدن . کوفت . قرع . (فرهنگ فارسی معین ) : کوب میان کوبنده ای و کوفته ای بود. (مصنفات بابا افضل از فرهنگ فارسی معین ). محسوسات به ذات به دو قسم بخشیده شود، یکی آنکه خاص یک حس را بود چون رنگ حس بینایی را و کوب حس شنوایی را. (مصنفات باباافضل ایضاً).
- کند و کوب ؛ کندن و کوبیدن :
نه گفت اندرو کار کردی نه چوب
شب و روز از او خانه درکند و کوب .
- بکوب بکوب ؛ زدن و کوبیدن و کوفتن .
|| (نف ) کوبنده و زننده . مانند: پایکوب ؛ کسی که پای بر زمین می زند مانند رقاص . و دشمن کوب ؛ آنکه دشمن درهم می شکند و منهزم می کند. و توپ قلعه کوب ؛ یعنی توپی که قلعه را می کوبد. (از ناظم الاطباء). در ترکیب گاه به معنی کوبنده آید مانند: زرکوب . طلاکوب . (فرهنگ فارسی معین ). و مانند آبله کوب . آهن کوب . ادویه کوب . باروت کوب . باره کوب . برنج کوب . بوریاکوب . پی کوب . تنباکوکوب . جاده کوب . خال کوب . خرپاکوب . خرمن کوب . دارکوب . زردچوبه کوب .ساروج کوب . شالی کوب . صخره کوب . طلاکوب . کلوخ کوب . کوه کوب . گچ کوب . گوشت کوب . مغفرکوب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به هر یک از کلمات بالا شود. || (ن مف ) در ترکیب گاه به معنی کوبیده آید مانند: زرکوب . میخ کوب . (فرهنگ فارسی معین ). به معنی کوبیده : دیوارکوب . طلاکوب . سیم کوب . نقره کوب . (یادداشت مرحوم دهخدا). || (اِ) آلتی که فیلبانان فیل را بدان رانند. (برهان ) (ناظم الاطباء). آلت پیلبانان ، یعنی آهنی کج که بر سر فیل کوبند. (آنندراج ). این معنی را از شعر اسدی استخراج کرده اند. در لغت فرس اسدی آمده : کوب آلتی است که پیلبانان را شاید. اسدی گوید مانند :
تو در پای پیلان بدی خاشه روب
کواره کشی پیشه با رنج و کوب .
صاحب برهان قاطع و سایرین نیز از همین مؤلف به اشتباه افتاده اند. رنج و کوب از اتباع و در اینجا به معنی تعب و مشقت است . (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || قسمی از بوریا که گیاه آن بسیار گنده و نرم باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ). قسمی از بوریا که بسیار نرم و گنده باشد. (ناظم الاطباء). در مازندرانی حصیر علفی . (حاشیه ٔ برهان چ معین ).
میوه ٔ نوباوه نترسد ز چوب
مرده دل آزرده نگردد ز کوب .
ناصرخسرو.
به تن زو کوب خورده کوه ساکن
به تک زو خاک خورده باد عاجل .
ابوالفرج رونی .
من کوب بخت بینم منکوب ازآن شوم
من کوس فضل کوبم منکوس ازآن بوم .
خاقانی .
کوب اهل زمانه بر دل من
راست با آبگینه سندانی است .
خاقانی .
کوب این واقعه بر مجد و کرم بود همه
درد این حادثه بر فضل و شرف زد یکسر.
رضی الدین نیشابوری .
خلق خوب و زشت نیست از ما نهان
می زند بر دل به هر دم کوبشان .
مولوی .
گر ترا کوبی رسد از رفتن مستان مرنج
با چنان ساقی و مطرب کی رود هموار مست .
مولوی .
ز کوب غم چه غم دارم که با او پای می کوبم
چه تلخی آیدم چون من بر شیرین ذقن باشم .
مولوی .
بگویم تا ز سوزت گرم سازند
ز ضرب و کوب سختت نرم سازند.
کاتبی .
|| کوبیدن . کوفت . قرع . (فرهنگ فارسی معین ) : کوب میان کوبنده ای و کوفته ای بود. (مصنفات بابا افضل از فرهنگ فارسی معین ). محسوسات به ذات به دو قسم بخشیده شود، یکی آنکه خاص یک حس را بود چون رنگ حس بینایی را و کوب حس شنوایی را. (مصنفات باباافضل ایضاً).
- کند و کوب ؛ کندن و کوبیدن :
نه گفت اندرو کار کردی نه چوب
شب و روز از او خانه درکند و کوب .
سعدی .
- بکوب بکوب ؛ زدن و کوبیدن و کوفتن .
|| (نف ) کوبنده و زننده . مانند: پایکوب ؛ کسی که پای بر زمین می زند مانند رقاص . و دشمن کوب ؛ آنکه دشمن درهم می شکند و منهزم می کند. و توپ قلعه کوب ؛ یعنی توپی که قلعه را می کوبد. (از ناظم الاطباء). در ترکیب گاه به معنی کوبنده آید مانند: زرکوب . طلاکوب . (فرهنگ فارسی معین ). و مانند آبله کوب . آهن کوب . ادویه کوب . باروت کوب . باره کوب . برنج کوب . بوریاکوب . پی کوب . تنباکوکوب . جاده کوب . خال کوب . خرپاکوب . خرمن کوب . دارکوب . زردچوبه کوب .ساروج کوب . شالی کوب . صخره کوب . طلاکوب . کلوخ کوب . کوه کوب . گچ کوب . گوشت کوب . مغفرکوب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به هر یک از کلمات بالا شود. || (ن مف ) در ترکیب گاه به معنی کوبیده آید مانند: زرکوب . میخ کوب . (فرهنگ فارسی معین ). به معنی کوبیده : دیوارکوب . طلاکوب . سیم کوب . نقره کوب . (یادداشت مرحوم دهخدا). || (اِ) آلتی که فیلبانان فیل را بدان رانند. (برهان ) (ناظم الاطباء). آلت پیلبانان ، یعنی آهنی کج که بر سر فیل کوبند. (آنندراج ). این معنی را از شعر اسدی استخراج کرده اند. در لغت فرس اسدی آمده : کوب آلتی است که پیلبانان را شاید. اسدی گوید مانند :
تو در پای پیلان بدی خاشه روب
کواره کشی پیشه با رنج و کوب .
صاحب برهان قاطع و سایرین نیز از همین مؤلف به اشتباه افتاده اند. رنج و کوب از اتباع و در اینجا به معنی تعب و مشقت است . (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || قسمی از بوریا که گیاه آن بسیار گنده و نرم باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ). قسمی از بوریا که بسیار نرم و گنده باشد. (ناظم الاطباء). در مازندرانی حصیر علفی . (حاشیه ٔ برهان چ معین ).
