گنبدقابوس

گنبدقابوس . [ گُم ْ ب َ دِ ] (اِخ )شهر کوچک گنبدقابوس مرکز شهرستان دشت گرگان در 94 هزارگزی شمال خاوری گرگان و 164 هزار گزی شمال شاهرود، در جنوب و نزدیک رودخانه ٔ عظیم گرگان واقع شده و مختصات جغرافیایی آن به شرح زیر است : طول 55 درجه و 10 دقیقه ، عرض 37 درجه و 15 دقیقه . اختلاف ساعت آن با طهران 14 دقیقه و 3 ثانیه است . این شهر قبل از دوره پهلوی قصبه ای بیش نبود و در موقع اصلاحات نواحی شمال مورد توجه واقع گشت و خیابانهای منظم شمالی جنوبی و شرقی غربی در آن احداث گشت . با تشویق ساکنین بناهای قابل ملاحظه ای در طرفین خیابانها بنا گردید. گرچه بعد از وقایع شهریور رو به خرابی نهاد، ولی اینک که مرکزشهرستان شده ممکن است در آتیه آبادتر گردد. جمعیت شهر در حدود 9هزار تن است که دو سوم آن ترکمن و بقیه فارسی زبان و آذربایجانی هستند. آب این شهر بوسیله ٔ قناتی که از رودخانه ٔ خرخر منشعب گردیده تأمین میشود و آب چاههای آن برای استفاده ٔ غیر شرب خوب است . گنبدقابوس مرکز دوائر دولتی شهرستان و مرکز پادگان نظامی و عشایری است . گنبدقابوس از بناهای تاریخی کشور در شمال شهر واقع شده و از مسافت بسیار دوری دیده میشود. این گنبد به امر قابوس بن وشمگیر در سال 397 هَ .ق . بنا شده و در تابستان سال 1308 با نظارت اداره ٔ باستان شناسی تعمیر گردیده است . خرابه های شهر قدیم جرجان در 3 هزار گزی جنوب باختری شهر در زاویه ای که ازاتصال دو رودخانه ٔ گرگان و حاجی لر تشکیل شده واقع گردیده است . این شهر یکی از شهرهای آباد دوره قبل از اسلام بوده و یزیدبن محلب در تاریخ 98 هَ . ق . / 716 م . این شهر را تسخیر و خراب نموده ، سپس مجدداً به آبادی آن اقدام نمود. بعداً این شهر مدتی پایتخت کشور گردید و در قرنهای 3 و 4 هَ . ق . خیلی آباد و باشکوه بوده و در حمله ٔ مغول برای همیشه ویران و با خاک یکسان شد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3). برای اطلاع از مقالات و کتبی که راجع به گنبدقابوس در آنها شرحی آمده است رجوع به یادداشتهای قزوینی ج 3 س 270 شود.