یشتها
لغت‌نامه دهخدا
یشتها. [ ی َ ] (اِخ ) یشت به معنی نیایش و فدیه و مانند آن است و آن مجموعه ٔ سرودهایی برای هرمزد و ایزدان هفتگانه یعنی امشاسپندان و فرشتگان دیگر است و ظاهراً اصلاً این مجموعه موزون بوده است و آن جزوی از اوستای کنونی است . (یادداشت مؤلف ). یشت ، کلمه ٔاوستایی آن یشتی از ریشه ٔ کلمه ٔ یسنا برای ستایش به طور عموم آمده و یشتها به ویژه برای ستایش آفریدگارو نیایش امشاسپندان و ایزدان . در فرهنگهای پارسی یشتن را به معنی عبادت کردن گرفته اند. مؤلف برهان می نویسد: «یشتن به لغت زند و پازند (!) به معنی زمزمه کردن و چیزی خواندن باشد بر طعام ، و آن عبادتی است مغان را در وقت طعام خوردن ». پیداست که در این تعبیر معنی یشتن را از عمومیت ساقط و به باژ و زمزمه تخصیص داده است . زراتشت بهرام پژدو در ارداویرافنامه گوید:
چو از کار یزشچاری گذشتند
از اول کار، جایی می بیشتند.
و نیز:
ز بیم کارزار و قحط و کشتن
نبد پروای دین و باژو یشتن .
و یشت در برهان «نام نسکی باشد از کتاب زند» زراتشت بهرام در زراتشت نامه گوید:
ز بهر روان هرکه فرمود یشت
پشیمان شد از گفت خود بازگشت .
یشتها امروز اگرچه ترکیب شعری ندارد، ولی هنوز هم کلامش موزون و با طرزی شاعرانه ، با عبارات بلند و تخیلات عالی سروده شده است . اصلاً همه ٔ یشتها منظوم بوده . منتها دارای اوزان هجایی ، و مانند گاتهابه قطعات و بیتها منقسم و شماره ٔ هجاهای آن 8 و گاهی 10 و 12 بوده است . بعدها به واسطه ٔ تصرفاتی که در آنها شده و به علت تفسیر که به تدریج جزو متن گردیده ترکیب شعری آن بهم خورده است . با وجود این ، اوزان آن به خوبی معلوم است و میتوان دوباره به شکل اصلی درآورد. برخی از یشتها بسیار قدیمی به نظر می رسند. اکنون 21 یشت موجود است که بعضی از آنها کوتاه و بعضی دیگر بسیار بلندند. اسامی یشتها به قرار ذیل است :
1- هرمزدیشت . 2- هفت امشاسپندیشت . 3- اردیبهشت یشت . 4- خردادیشت . 5- آبان یشت . 6- خورشیدیشت . 7- ماه یشت . 8- تیریشت . 9- گوش یشت . 10- مهریشت . 11- سروش یشت . 12- رشن یشت . 13- فروردین یشت . 14- بهرام یشت . 15- رام یشت . 16- دین یشت . 17- اردیشت . 18- اشتادیشت . 19- زامیادیشت . 20- هوم یشت . 21- ونندیشت .
از این میان خصوصاً یشتهای 5 و 8 و 10 و 13 و 14 و 17 و 19 بسیار قدیمند. (از یشتها ج 1 ص 14) (مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی صص 130 - 131). در برهان و آنندراج و ناظم الاطباء آن را نسکی از نسکهای زند آورده اند که درست نیست .
چو از کار یزشچاری گذشتند
از اول کار، جایی می بیشتند.
و نیز:
ز بیم کارزار و قحط و کشتن
نبد پروای دین و باژو یشتن .
و یشت در برهان «نام نسکی باشد از کتاب زند» زراتشت بهرام در زراتشت نامه گوید:
ز بهر روان هرکه فرمود یشت
پشیمان شد از گفت خود بازگشت .
یشتها امروز اگرچه ترکیب شعری ندارد، ولی هنوز هم کلامش موزون و با طرزی شاعرانه ، با عبارات بلند و تخیلات عالی سروده شده است . اصلاً همه ٔ یشتها منظوم بوده . منتها دارای اوزان هجایی ، و مانند گاتهابه قطعات و بیتها منقسم و شماره ٔ هجاهای آن 8 و گاهی 10 و 12 بوده است . بعدها به واسطه ٔ تصرفاتی که در آنها شده و به علت تفسیر که به تدریج جزو متن گردیده ترکیب شعری آن بهم خورده است . با وجود این ، اوزان آن به خوبی معلوم است و میتوان دوباره به شکل اصلی درآورد. برخی از یشتها بسیار قدیمی به نظر می رسند. اکنون 21 یشت موجود است که بعضی از آنها کوتاه و بعضی دیگر بسیار بلندند. اسامی یشتها به قرار ذیل است :
1- هرمزدیشت . 2- هفت امشاسپندیشت . 3- اردیبهشت یشت . 4- خردادیشت . 5- آبان یشت . 6- خورشیدیشت . 7- ماه یشت . 8- تیریشت . 9- گوش یشت . 10- مهریشت . 11- سروش یشت . 12- رشن یشت . 13- فروردین یشت . 14- بهرام یشت . 15- رام یشت . 16- دین یشت . 17- اردیشت . 18- اشتادیشت . 19- زامیادیشت . 20- هوم یشت . 21- ونندیشت .
از این میان خصوصاً یشتهای 5 و 8 و 10 و 13 و 14 و 17 و 19 بسیار قدیمند. (از یشتها ج 1 ص 14) (مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی صص 130 - 131). در برهان و آنندراج و ناظم الاطباء آن را نسکی از نسکهای زند آورده اند که درست نیست .
