بیهده
لغتنامه دهخدا
بیهده . [ هَُ دَ / دِ ] (ص مرکب ) مخفف بیهوده . باطل باشد و ناحق . ضد هده . (لغتنامه ٔ اسدی ). ناحق . باطل . یافه . خله . هزل . لاطائل . ترهه . بی سبب و جهت و علت . (برهان ) :
نه همی بیهده دارند مر او را همه دوست
نکند مهر کس اندر دل کس خیره اثر.
از همه خلق دل من سوی او دارد میل
بیهده نیست پس آن کبر که اندر سر اوست .
گوییم کعبه ز بالای سرت کرد طواف
این چنین بیهده پندار مپندار مراد.
سکندر بدو گفت چندین ملاف
مران بیهده پیش مردان گزاف .
دماغ بیهده پخت و خیال باطل بست .
- بربیهده ؛ برباطل :
جهان را نه بر بیهده کرده اند
ترانز پی بازی آورده اند.
- سخن بیهده ؛سخن لغو. سخن باطل :
این ایفده سری چه بکار آید ای فتی
در باب دانش این سخن بیهده مگوی .
سخن بیهده و کار خطا زیشان زاد
سخن بیهده و کار خطا را پدرند.
این چنین بیهده ها نیزمگو با من
که مرا از سخن بیهده عار آید.
سخن بیهده ز افراط است
هر که دارد خمی نه سقراطاست .
- کار بیهده ؛ عمل لغو :
نگه کن که زین بیهده کارکرد
چو آرد به پیشت به روز نبرد.
|| بی نفع. (برهان ). بهرزه . بی حاصل . بی ثمر. بی نتیجه . بی سود. بی فایده . بلاجدوی :
آنجا که پتک باید خایسک بیهده ست
گوزست خواجه ، سنگین مغز آهنین سفال .
مهر جویی ز من و بی مهری
هده جویی ز من و بیهده ای .
بر کمرگاه تو از کستی جور است بتا
چه کشی بیهده کستی و چه بندی کمرا.
بگاه جوانی و کندآوری
یکی بیهده ساختم داوری .
مرا بیهده خواندن پیش خویش
نه رسم کیان باشد و راه کیش .
بدشمن دهی هر زمان جای خویش
نگویی بکس بیهده رای خویش .
بر من بیهده تر زان بجهان کس نبود
که خداوند مرا جوید همتا و قرین .
زان در مثل گذشت که شطرنجیان زنند
شاهان بیهده چو کلیدان بی کده .
بر در میر تو ای بیهده بستی طمعی
از طمع صعبتر آن را که نه قیدست و نه بند.
بجوی آن راز را اندر تن خویش
نگر تا بیهده هر سونتازی .
بنگر که کجا میروی و بیهده منگر
سوی خدم و بنده و آزاد و موالی .
چون مردم خفته شده در بیهده مشغول
بینند خیالاتی در بیهده هموار.
خیره شادی چرا کنی ز وجود
بیهده غم چرا خوری ز عدم .
زاغ از شغب بیهده بربندد منقار
چون فاخته بگشاده به تسبیح زبان را.
تو بصل نیز هم نمیدانی
بیهده ریش چند جنبانی .
وزین بیهده داوری ساختن
زمانی برآسودی از تاختن .
برنج بیهده ای دوست گنج نتوان برد
که بخت راست فضیلت نه زور بازو را.
خود را خوش آواز پنداشتی و فریاد بیهده برداشتی . (سعدی ). رجوع به بیهوده شود.
نه همی بیهده دارند مر او را همه دوست
نکند مهر کس اندر دل کس خیره اثر.
فرخی .
از همه خلق دل من سوی او دارد میل
بیهده نیست پس آن کبر که اندر سر اوست .
فرخی .
گوییم کعبه ز بالای سرت کرد طواف
این چنین بیهده پندار مپندار مراد.
خاقانی .
سکندر بدو گفت چندین ملاف
مران بیهده پیش مردان گزاف .
نظامی .
دماغ بیهده پخت و خیال باطل بست .
سعدی .
- بربیهده ؛ برباطل :
جهان را نه بر بیهده کرده اند
ترانز پی بازی آورده اند.
اسدی .
- سخن بیهده ؛سخن لغو. سخن باطل :
این ایفده سری چه بکار آید ای فتی
در باب دانش این سخن بیهده مگوی .
رودکی .
سخن بیهده و کار خطا زیشان زاد
سخن بیهده و کار خطا را پدرند.
ناصرخسرو.
این چنین بیهده ها نیزمگو با من
که مرا از سخن بیهده عار آید.
ناصرخسرو.
سخن بیهده ز افراط است
هر که دارد خمی نه سقراطاست .
سنایی .
- کار بیهده ؛ عمل لغو :
نگه کن که زین بیهده کارکرد
چو آرد به پیشت به روز نبرد.
فردوسی .
|| بی نفع. (برهان ). بهرزه . بی حاصل . بی ثمر. بی نتیجه . بی سود. بی فایده . بلاجدوی :
آنجا که پتک باید خایسک بیهده ست
گوزست خواجه ، سنگین مغز آهنین سفال .
منجیک .
مهر جویی ز من و بی مهری
هده جویی ز من و بیهده ای .
رودکی .
بر کمرگاه تو از کستی جور است بتا
چه کشی بیهده کستی و چه بندی کمرا.
خسروانی .
بگاه جوانی و کندآوری
یکی بیهده ساختم داوری .
فردوسی .
مرا بیهده خواندن پیش خویش
نه رسم کیان باشد و راه کیش .
فردوسی .
بدشمن دهی هر زمان جای خویش
نگویی بکس بیهده رای خویش .
فردوسی .
بر من بیهده تر زان بجهان کس نبود
که خداوند مرا جوید همتا و قرین .
فرخی .
زان در مثل گذشت که شطرنجیان زنند
شاهان بیهده چو کلیدان بی کده .
عسجدی .
بر در میر تو ای بیهده بستی طمعی
از طمع صعبتر آن را که نه قیدست و نه بند.
ناصرخسرو.
بجوی آن راز را اندر تن خویش
نگر تا بیهده هر سونتازی .
ناصرخسرو.
بنگر که کجا میروی و بیهده منگر
سوی خدم و بنده و آزاد و موالی .
ناصرخسرو.
چون مردم خفته شده در بیهده مشغول
بینند خیالاتی در بیهده هموار.
مسعودسعد.
خیره شادی چرا کنی ز وجود
بیهده غم چرا خوری ز عدم .
مسعودسعد.
زاغ از شغب بیهده بربندد منقار
چون فاخته بگشاده به تسبیح زبان را.
سنایی .
تو بصل نیز هم نمیدانی
بیهده ریش چند جنبانی .
سنایی .
وزین بیهده داوری ساختن
زمانی برآسودی از تاختن .
نظامی .
برنج بیهده ای دوست گنج نتوان برد
که بخت راست فضیلت نه زور بازو را.
سعدی .
خود را خوش آواز پنداشتی و فریاد بیهده برداشتی . (سعدی ). رجوع به بیهوده شود.
