قطع

قطع. [ ق َ ] (ع مص ) بریدن و جدا کردن . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ). گویند: قطعه قطعاً و مَقْطَعاً و تِقِطّاعاً. || گذشتن : قطع النهر قطعاً و قطوعاً؛ عَبَره . || به تازیانه زدن : قطع فلاناً بالقطیع. || چیره شدن : قطعه بالحجة؛ چیره شد بر وی به حجت . || ساکت کردن و خاموش ساختن . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ): قطع لسانه ؛ به نیکوئی و احسان زبانش برید و خاموش ساخت . (منتهی الارب ). || بریدن خویشی . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ): قطع رحمه قطعاً و قطیعة؛ برید خویشی را و گسست پیوند برادری را. || خفه شدن از کسی . (منتهی الارب ). اختناق . (اقرب الموارد): قطع فلان الحبل ، و منه قوله تعالی : ثم لیقطع (قرآن 15/22)؛ ای لیختنق . تاسه زده گردیدن : قُطِعَ فلان (به طور مجهول )؛ تاسه زده گردید. (منتهی الارب ). قطع النفس ؛ انقطع. (اقرب الموارد). || نیمه ٔ حوض را پرکرده گذاشتن . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ): قطع الحوض قطعاً؛ ملأه الی نصفه ثم قطع عنه الماء. (اقرب الموارد). || فروختن ستور. (اقرب الموارد) (منتهی الارب ): قطع عنق دابته ؛ باعها. (اقرب الموارد). || افراز کردن . (اقرب الموارد). || بسنده شدن . (منتهی الارب ): قطعنی الثوب ؛ کفانی لتقطیعی . (منتهی الارب ) (اقرب الموارد). || قُطِعَ الرجل ؛ یئس او عجز. || منع کردن و بازداشتن : قطع فلاناً عن حقه ؛ منعه . || جلوگیری کردن و ترساندن : قطع الطریق علی السالکین ؛ منعه و اخافه . || باطل کردن : قطع الحدث الصلوة؛ ابطلها. || جزم کردن : قطع فلان فی القول ؛ جزم . (اقرب الموارد) || (اِمص ) جدائی . (منتهی الارب ). جدائی بعض اجزاء جسم . (اقرب الموارد). و به فارسی با لفظ فرمودن و کردن و شدن مستعمل . (آنندراج ). || (اصطلاح عروض ) نزد عروضیان حذف آخر وتد مجموع واقع در عروض بیت است . و گویند زدن آن و ساکن گرداندن حرف متحرک ماقبل آن ، مانند حذف نون مفاعلن و ساکن کردن لام آن تا متفاعل گردد. (اقرب الموارد). || (اِ)برش و قالب و اندازه : کاغذی به قطع چهار ورق و نیم .کتاب به قطع وزیری . || (اصطلاح هیأت ) در تداول منجمین احکامی و زایچه بینان و فال گیران ، حادثه ٔ سوء که در زندگانی صاحب طالع روی خواهد داد. قران : و الصواب ان یدخل منا فی کل یوم علی الملک واحد، ویحکی له حکایة تمنعه عن قتله ذلک الیوم ، فان کان علی الغلام قطع فیزول . (سندبادنامه ٔ عربی چ اسلامبول ص 354). اصنعی له فیلاً من حلاوه و دعیه یأکله ، یزول عنه القطع. (همان کتاب ص 381). فظهر فی طالعه ان علیه قطع الی سبعة ایام و ان تکلم فیها کان حتفه فیها. (همان کتاب ص 384). و کان علی قطع فدفع اﷲ عنی بهذه المراءة. (همان کتاب ص 388). اما قواطع تنه ٔ نحوست وشعاعهاء ایشان آنک به کراهیت و دشمنی منسوبند و تنه ٔ کواکب ثابته آنک معروفند به قطع چون تسییر به ایشان رسد به وقتی کی عطیت بر نیمه بود یا به چهاریکها وتحویل تباه آید و آنجا سعدی را سعادت نبود که با منحست برابری کند، و از منجمان هست کی جایگاه سیک ها (سه یک ها) از عطیت به جای چهاریک ها دارند و قواطع بسیار است . (التفهیم ص 521، 522). و در حاشیه ٔ التفهیم آرد:توضیح آنچه استاد ما فرمود این است که احکامیان میگویند تنه ٔ نحس یعنی جرم نحس خواه از ثوابت باشد از قبیل ثریا و دَبَران و خواه از سیارگان بود از قبیل مریخ و زحل و همچنین شعاع نحس یعنی تربیع و مقابله و همچنین حد و درجه ٔ نحس همگی از قواطعاند بدین سبب که در استخراج کمیت عمر دلیل باشند بر قطع عمر آنگاه که تسعیر بدانها رسد خاصه که معین مقوی از قبیل انتهأات و تحویلات در کار نباشد و عطیه ٔ عمر منحوس بود یانکبتی دهد نظیر قطع عمر. (حاشیه ٔ التفهیم ص 522). || (اصطلاح اصول فقه ) یکی از مباحث عقلی اصول فقه است که از دوره ٔ شیخ مرتضی به بعد بحث در آن رونق و اهمیت بیشتری پیدا کرد. شیخ در کتاب فرائد الاصول گوید: بدان مکلف هرگاه به حکم شرعی توجه پیدا کند یا برای وی نسبت به آن حکم قطع یعنی علم و یقین پیدا میشود یا ظن و یا شک ، آنگاه هر یک از این سه قسم را مبداء و منشاء یک نوع ازاحکام شرعی قرار میدهد. قطع بر دو قسم است : قطع موضوعی و قطع طریقی . یک شی ٔ ممکن است به طور مستقیم موضوع حکم شرعی قرار گیرد، در این صورت حکم متبع است همانطور که رسیده است و ممکن است چیزی طریق برای وصول به چیز دیگری باشد و خودش به طور مستقیم موضوع حکم شرعی نباشد، در این صورت حکم به طور مطلق متبع است ، قسم اول را اصطلاحاً قطع موضوعی و دوم را طریقی مینامند، پس قطع موضوعی قطعی است که مأخوذ در موضوع حکم شرعی باشد مانند «معلوم البولیة نجس » (بول معلوم نجس است ) و «معلوم الخمریة حرام » (شراب معلوم حرام است ) ودر این صورت حکم نجاست و حرمت از احکام خود بول و خمر نیست بلکه از احکام بول و خمر معلوم است . پس اگر چیزی واقعاً بول یا خمر باشد و کسی علم به آن پیدا نکند و استعمال نماید چیزی بر او نیست . و قطع طریقی قطعی است که طریق و راه برای یافتن مقطوع به است که متعلق اوست و خود موضوع حکم نیست ولی احکام مقطوع بر آن نیز مترتب خواهد شد ازاینرو هرگاه کسی قطع پیدا کرد که فلان مایع بول یا خمر است به مجرد پیدا شدن این قطع آن مایع برای او بول و خمر خواهد بود زیرا قطع اوطریق برای وصول به خمر واقع شده و حکم بول و خمر برآن مایع بار خواهد گردید و در این هنگام برای وی این قیاس پیدا میشود این مایع بول است یا خمر است و بول یا خمر نجس یا حرام است ، پس این مایع نجس یا حرام است . و از این جهت اگرچه مایع در ظرف واقع بول یا خمر هم نباشد استعمال کردن شخص قاطع چنین مایعی را اشکال خواهد داشت . (از فرائدالاصول شیخ مرتضی انصاری ).