گناه
لغت‌نامه دهخدا
گناه . [ گ ُ ] (اِ) پهلوی ویناس (گناه ، خراب کردن )، ایرانی باستان ظاهراً ویناسه (سانسکریت ویناسه ) [ انقراض ، زوال ]، ارمنی ونَس از ویناس ، شکل جنوب غربی ظاهراً ویناته ، معرب آن جناح ، کردی گوناح و گوناه ، بلوچی گوناس . بزه . جرم .خطا. معصیت . اثم . تقصیر. قصور. غلط. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). بزه . نافرمانی . پای لغزه . آرد. چم . تباهکاری . تبهکاری : اَصر یا اِصر یا اُصر. اَطیر. جریمه ، جُرم . جَریره . جُناح . (منتهی الارب ). جَنایت . (ناظم الاطباء). حَرَج . (منتهی الارب ). حَوب . (ترجمان القرآن ). حَوبه یا حُوبه . (منتهی الارب ). خاطئة. (ترجمان القرآن ). خَطاء، خِطَاء؛ و خَطَاء گناه بی قصد. (منتهی الارب ). خَطیئه ذَنب . (ترجمان القرآن ). رِجس : زَلَّت ؛گناه و خطای بی اراده . زِلّیلی ̍. سَیِّئه . (ناظم الاطباء). طَبَع. (منتهی الارب ). عُرَّه . (منتهی الارب ). عِصیان . (ناظم الاطباء). فتنه ، گناه ورزی . قِفوَه . کِبر. لَغو. (منتهی الارب ). مُعَرَّه . (ترجمان القرآن ) (منتهی الارب ). وِزر. (ترجمان القرآن ) (دهار) :
هر آن کریم که فرزنداو بَلاده بود
شگفت باشد و آن از گناه ماده بود.
تا کیخدای گناه نکند کس زنان را به گناه نگیرد. (ترجمه ٔ تفسیر طبری ).
بدو گفت تو دور باش از گناه
جهان را همه چون تن خویش خواه .
به مازندران ماند طاوس شاه
همی گفت کاین بود از من گناه .
به می نیز گستاخ گشتم به شاه
به پیر و جوان از می آید گناه .
به گنه روی سیه گردد و سوگند خورم
کآن بت من بهمه عمر نکرده ست گناه .
سر نگونسار ز شرم و روی تیره ز گناه
هر یکی با شکم حامل و پرماز لبی .
گناه دوست عاشق دوست دارد
ز بهر آنکه تا زو درگذارد.
گناه بوده بر مردم نهفتن
بسی نیکوتر از نابوده گفتن .
پس از وی کار دیگر شد که مرو بگذشت و در بعض مرا گناه بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ).
اگرچه نداری گنه نزد شاه
چنان باش پیشش که مرد گناه .
وگر گناه نخواهد ز ما و ما بکنیم
نه بنده ایم خداوند را که قهاریم .
از توبه و از گناه آدم
توهیچ ندانی ای برادر.
سوی او تاب کز گناه بدوست
خلق را پاک بازگشت و مآب .
اگر گناه از خداست ، بنده را عذاب چراست . (خواجه عبداﷲ انصاری ). این چهارپایان زبان بسته بی گناهند. (قصص الانبیاء ص 136). عادت ملوک عجم چنان بودی که از سر گناهان درگذشتندی الا از سه گناه ، یکی آنکه راز ایشان آشکاراکردی ... (نوروزنامه ). اصحاب حزم گناه ظاهر را عقوبت مستور... جایز نشمرند. (کلیله و دمنه ). جایی که گناه بزرگ بود پوشیده نماند. (کلیله و دمنه ). و بر گناه اندک عقوبت بسیار فرماید. (کلیله و دمنه ).
بود گناه من آنک با تو یگانه شدم
نیست به از آب چشم هیچ گنه شوی تر.
از تو و بیداد تو ننالم کاوّل
دل به تو من دادم و گناه مرا بود.
هر حدیثی گناه میشمرد
پس حدیث از گناه میگوید.
هیچ نکرده گناه تاکی باشم بگوی
خسته ٔ هر ناحفاظ بسته ٔ هر ناسزا.
مجرم را به گناه عقوبت نفرمودن چنان باشد که بیگناه را معاقب داشتن . (مرزبان نامه ). هرکه را دوست داری گناه او ترا گناه ننماید و عیب او تو را عیب ننماید. (از فیه مافیه ).
بیندیش ازآن بنده ٔ پرگناه
که از خواجه آبق شود چندگاه .
کمال سر محبت ببین نه نقص گناه
که هرکه بی هنر افتد نظر به عیب کند.
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت
که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت .
نکرد گریه ٔ ما در دل فلک تأثیر
عاشق ار بر رخ معشوق نگاهی بکند
به گمانم نه چنان است گناهی بکند.
در مستی اگر ز من گناهی آید
شاید که دلت سوی جفا نگراید.
- امثال :
به پیر و جوان از می آید گناه .
دلاور بود در سخن بیگناه .
سر بیگناه پای دار میرود سر دار نمی رود .
که بر بیگناهان نیاید گزند .
گناه آدمی رسمی قدیم است .
گناه از بنده و عفو از خداوند .
گناه از کوچک است و بخشش از بزرگ . (امثال و حکم ص 1323).
گناه بخت من است این گناه دریا نیست .
گناه بزرگ است مر مرد را
نینگیختن از عدو گرد را.
گناه بوده بر مردم نهفتن
بسی نیکوتر از نابوده گفتن .
گناهی به عذری نباشد گران .
گناه بی بی به گردن کنیز است .
گناه تخم چه باشد زمین چو قابل نیست .
گناه تو کنی و هم تو نیز گیری خشم
پس این قضای شه و مست باشد این بنگر.
گناه دگری بر تو نخواهند نوشت .
گناه دوست عاشق دوست دارد
ز بهر آنکه تا زو درگذارد.
گناه کردن پنهان به از عبادت فاش .
گناهی که بخشیده باشی ز بن
سخن زآن دگر باره تازه مکن .
گناهی میکنی باری کبیره . (امثال و حکم ص 1323).
ناکرده گناه در جهان کیست بگو .
هر کس را به گناه خود گیرند .
نظیر: گناه دیگری را پای دیگری نمی نویسند.
- گناهان بزرگ ؛ معاصی کبیره .
- گناهان خرد ؛ معاصی صغیره .
- گناه بزرگ ؛ کبیره . (ترجمان القرآن ). گناه کبیره ، مانند: قتل ، زنا و غیره .
- گناه خرد ؛ گناه صغیر. لمم . (منتهی الارب ) (ترجمان القرآن ).
- گناه صغیر ؛ گناه خرد.
- گناه کسی از کسی خواستن ؛ شفاعت او کردن . (آنندراج ) :
در آن وقت نومیدی آن مرد راست
گناهم ز دادار داور بخواست .
- گناه کسی را شستن ؛ کنایه از غیبت کردن .
هر آن کریم که فرزنداو بَلاده بود
شگفت باشد و آن از گناه ماده بود.
رودکی .
تا کیخدای گناه نکند کس زنان را به گناه نگیرد. (ترجمه ٔ تفسیر طبری ).
بدو گفت تو دور باش از گناه
جهان را همه چون تن خویش خواه .
فردوسی .
به مازندران ماند طاوس شاه
همی گفت کاین بود از من گناه .
فردوسی .
به می نیز گستاخ گشتم به شاه
به پیر و جوان از می آید گناه .
فردوسی .
به گنه روی سیه گردد و سوگند خورم
کآن بت من بهمه عمر نکرده ست گناه .
فرخی .
سر نگونسار ز شرم و روی تیره ز گناه
هر یکی با شکم حامل و پرماز لبی .
منوچهری .
گناه دوست عاشق دوست دارد
ز بهر آنکه تا زو درگذارد.
(ویس و رامین ).
گناه بوده بر مردم نهفتن
بسی نیکوتر از نابوده گفتن .
(ویس و رامین ).
پس از وی کار دیگر شد که مرو بگذشت و در بعض مرا گناه بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ).
اگرچه نداری گنه نزد شاه
چنان باش پیشش که مرد گناه .
اسدی .
وگر گناه نخواهد ز ما و ما بکنیم
نه بنده ایم خداوند را که قهاریم .
ناصرخسرو.
از توبه و از گناه آدم
توهیچ ندانی ای برادر.
ناصرخسرو.
سوی او تاب کز گناه بدوست
خلق را پاک بازگشت و مآب .
ناصرخسرو (دیوان ص 34).
اگر گناه از خداست ، بنده را عذاب چراست . (خواجه عبداﷲ انصاری ). این چهارپایان زبان بسته بی گناهند. (قصص الانبیاء ص 136). عادت ملوک عجم چنان بودی که از سر گناهان درگذشتندی الا از سه گناه ، یکی آنکه راز ایشان آشکاراکردی ... (نوروزنامه ). اصحاب حزم گناه ظاهر را عقوبت مستور... جایز نشمرند. (کلیله و دمنه ). جایی که گناه بزرگ بود پوشیده نماند. (کلیله و دمنه ). و بر گناه اندک عقوبت بسیار فرماید. (کلیله و دمنه ).
بود گناه من آنک با تو یگانه شدم
نیست به از آب چشم هیچ گنه شوی تر.
خاقانی .
از تو و بیداد تو ننالم کاوّل
دل به تو من دادم و گناه مرا بود.
خاقانی .
هر حدیثی گناه میشمرد
پس حدیث از گناه میگوید.
خاقانی .
هیچ نکرده گناه تاکی باشم بگوی
خسته ٔ هر ناحفاظ بسته ٔ هر ناسزا.
خاقانی .
مجرم را به گناه عقوبت نفرمودن چنان باشد که بیگناه را معاقب داشتن . (مرزبان نامه ). هرکه را دوست داری گناه او ترا گناه ننماید و عیب او تو را عیب ننماید. (از فیه مافیه ).
بیندیش ازآن بنده ٔ پرگناه
که از خواجه آبق شود چندگاه .
سعدی .
کمال سر محبت ببین نه نقص گناه
که هرکه بی هنر افتد نظر به عیب کند.
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 127).
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت
که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت .
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 56).
نکرد گریه ٔ ما در دل فلک تأثیر
عاشق ار بر رخ معشوق نگاهی بکند
به گمانم نه چنان است گناهی بکند.
نراقی .
در مستی اگر ز من گناهی آید
شاید که دلت سوی جفا نگراید.
شمسی طبسی .
- امثال :
به پیر و جوان از می آید گناه .
فردوسی .
دلاور بود در سخن بیگناه .
سعدی .
سر بیگناه پای دار میرود سر دار نمی رود .
که بر بیگناهان نیاید گزند .
فردوسی .
گناه آدمی رسمی قدیم است .
نظامی (از امثال و حکم ص 1323).
گناه از بنده و عفو از خداوند .
(از امثال و حکم ص 1323).
گناه از کوچک است و بخشش از بزرگ . (امثال و حکم ص 1323).
گناه بخت من است این گناه دریا نیست .
(از امثال و حکم ص 1323).
گناه بزرگ است مر مرد را
نینگیختن از عدو گرد را.
ادیب (از امثال و حکم ص 1323).
گناه بوده بر مردم نهفتن
بسی نیکوتر از نابوده گفتن .
ویس و رامین (از امثال و حکم ص 1323).
گناهی به عذری نباشد گران .
فردوسی (از امثال و حکم ص 1323).
گناه بی بی به گردن کنیز است .
(از امثال و حکم ص 1323).
گناه تخم چه باشد زمین چو قابل نیست .
صائب (از امثال و حکم ص 1323).
گناه تو کنی و هم تو نیز گیری خشم
پس این قضای شه و مست باشد این بنگر.
عنصری (از امثال و حکم ص 1323).
گناه دگری بر تو نخواهند نوشت .
حافظ (از امثال و حکم ص 1323).
گناه دوست عاشق دوست دارد
ز بهر آنکه تا زو درگذارد.
(ویس و رامین از امثال و حکم ص 1323).
گناه کردن پنهان به از عبادت فاش .
سعدی (از امثال و حکم ص 1323).
گناهی که بخشیده باشی ز بن
سخن زآن دگر باره تازه مکن .
اسدی (از امثال و حکم ص 1324).
گناهی میکنی باری کبیره . (امثال و حکم ص 1323).
ناکرده گناه در جهان کیست بگو .
خیام .
هر کس را به گناه خود گیرند .
نظیر: گناه دیگری را پای دیگری نمی نویسند.
- گناهان بزرگ ؛ معاصی کبیره .
- گناهان خرد ؛ معاصی صغیره .
- گناه بزرگ ؛ کبیره . (ترجمان القرآن ). گناه کبیره ، مانند: قتل ، زنا و غیره .
- گناه خرد ؛ گناه صغیر. لمم . (منتهی الارب ) (ترجمان القرآن ).
- گناه صغیر ؛ گناه خرد.
- گناه کسی از کسی خواستن ؛ شفاعت او کردن . (آنندراج ) :
در آن وقت نومیدی آن مرد راست
گناهم ز دادار داور بخواست .
سعدی (بوستان از آنندراج ).
- گناه کسی را شستن ؛ کنایه از غیبت کردن .
