احتباک

احتباک . [ اِ ت ِ ] (ع مص ) بستن اِزار. ازار سخت کردن بر میان . (تاج المصادر). شلوار بر میان سخت بستن . || استوار و نیکو کردن هر چیزی . || احتباک ثوب ؛ نیکو بافتن جامه . || حبوه بستن و گردپای نشستن . احتباء. (منتهی الارب ). پشت و ساق درهم کشیده نشستن . || فراهم بستن پشت و ساق خود بفوطه . || سخت شدن . || جرجانی در تعریفات آرد: احتباک آن است که در کلام ، متقابلان جمع شوند و یکی از متقابلان را حذف کنند بجهت دلالت مقابلش بر آن . مثلاً علفتهاتبناً و ماءً بارداً. بجای : علفتها تبناً و سقیتها ماءً بارداً. و مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون آرد: احتباک ، بالباء الموحدة، و هو عند اهل البیان من الطف انواع الحذف و ابدعها و قل من تنبّه له او نبّه علیه من اهل فن البلاغة. و ذکره الزرکشی فی البرهان . و لم یسمه هذا الاسم بل سماه الحذف المقابلی . وافرده بالتصنیف من اهل العصر العلامة برهان الدّین البقاعی . و قال الاندلسی فی شرح البدیعة: و من انواع البدیع، الاحتباک وهو نوع عزیز. و هو ان یحذف من الاول ما اثبت نظیره فی الثانی و من الثانی ما اثبت نظیره فی الأوّل . کقوله تعالی : و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق . (قرآن 171/2)؛ التقدیر و مثل الانبیاء و الکفار کمثل الذی ینعق و الذی ینعق به . فحذف من الاول الانبیاء لدلالة الذی ینعق علیه ، و من الثانی الذی ینعق به ، لدلالة الذین کفروا علیه . و قوله : ادخل یدک فی جیبک تخرج بیضاء. (قرآن 12/27)؛ التقدیر تدخل غیربیضاء و اخرجها تخرج بیضاء. فحذف من الاول تدخل غیربیضاء و من الثانی و اخرجها. و قال الزرکشی هو ان یجتمع فی الکلام متقابلان فیحذف من کل واحد منهما مقابله لدلالة الاَّخر علیه . نحو:ام یقولون افتریه قل ان افتریته فعلی اجرامی و اَنَا بری ٔ مما تجرمون . (قرآن 35/11)؛ التقدیر ان افتریته فعلی اجرامی انتم برآء منه و علیکم اجرامکم و اَنَا بری ٔ مما تجرمون . و نحو: یعذّب المنافقین ان شاء او یتوب علیهم . (قرآن 24/33)؛ ای یعذّب المنافقین ان شاء فلایتوب علیهم . او یتوب علیهم فلایعذبهم . و نحو: ولاتقربوهن حتی یطهرن فاذا تطهرن فأتوهن . (قرآن 222/2)؛ ای حتی یطهرن من الدم یتطهرن بالماء. فاذا تطهرن و یتطهرن فاتوهن . و نحو: خلطوا عملاً صالحاً و آخر سیئاً. (قرآن 102/9)؛ ای عملاً صالحاً بسیی ٔ آخر سیئاًبصالح . و مأخذ هذه التسمیة من الحبک الذی معناه الشد و الاحکام و تحسین اثر الصبغة فی الثوب . فحبک الثوب سدّ مابین خیوطه من الفرج و شده و احکامه بحیث یمنع عنه الخلل مع الحسن والرونق . و بیان اخذه منه ، ان ّمواضع الحذف من الکلام شبهت بالفرج من الخیوط فلما ادرکها الناقد البصیر بصوغه الماهر فی نظمه و حوکه فوضع المحذوف مواضعه کان حائکاً له مانعاً من خلل یطرقه . فسد بتقدیره ما یحصل به الخلل مع ما اکسی من الحسن والرونق . کذا فی الاتقان فی نوع الایجاز و الاطناب .