ادماج
لغت‌نامه دهخدا
ادماج . [ اِ ] (ع مص ) محکم گردانیدن . || محکم خلق کردن . محکم خلق گردانیدن . (زوزنی ). || پیچیدن در جامه . درپیچیدن چیزی بجامه . || دربردن . (آنندراج ). || در پرده داشتن . (آنندراج ). || باریک میان شدن . || نام صنعت شعری که در کلام سوق مدعا متضمن مدعای دیگر باشد چنانکه در این بیت :
آنچه تیرت می کند بر جان خصم
میکند تیغ تو با فرق سران .
به اصطلاح شعرا نام صنعت شعری که در کلام سوق مدعا متضمن مدعای دیگری باشد و لاحق است به استتباع . تفاوت آنکه استتباع نیست الا در مدح و ادماج در غیر مدح هم یافته میشود. مثال :
بسکه سر بردارم و مانم ببالین تا سحر
در شب هجر تو گویا از ازل دارم حذر [ کذا ].
اظهار بیخوابی است در شب هجر بنوعی که مستلزم است قرب مرگ را در الم جدائی . (آنندراج ). در لغت یعنی پیچیدن و داخل کردن چیزی در چیزی . و در اصطلاح آنست که کلام بغیر از معنی خودش از مدح و غیره متضمن معنی دیگری باشد و این شامل مدح و غیر مدح میشود و اعم است از استتباع که آن شامل مدح است و بس . (تعریفات جرجانی ). به تخفیف الدال کما یستفاد من المطول ، حیث قال : الادماج من ادمج الشی ٔ فی الثوب ؛ اذا لفه فیه . و فی جامعالصنایع ذکر انه بتشدیدالدال و لیس هذا ببعید ایضا لان الادماج بتشدیدالدال الدخول فی الشی ٔ والاستتار فیه کما ذکر فی بعض کتب اللغة. و کلا المعنیین یناسبان المعنی الاصطلاحی لتقاربهما و هو ای المعنی الاصطلاحی الذی هو اصطلاح اهل البدیع ان یضمن کلام سیق لمعنی مدحاً کان او غیره معنی آخر. و هذاالمعنی الآخر یجب ان لایکون مصرحاً به . و لایکون فی الکلام اشعار بانه مسوق لاجله فهو اعم من الاستتباع لشموله المدح و غیره . و اختصاص الاستتباع بالمدح کقول المتنبی ،شعر:
اقلب فیه اجفانی کأنی
اعد بها علی الدهر الذنوبا.
فانه ضمن وصف اللیل بالطول الشکایة من الدهر؛ یعنی لکثرة تقلبی لاجفانی فی ذلک اللیل کأنی اعد علی الدهر ذنوبه . ثم المقصود بالمعنی الاخر الجنس اعم من ان یکون واحداً کما مر او اکثر کما فی قول ابن نباته . شعر:
و لابد لی من جهلة فی وصاله
فمن لی بخل اودع الحلم عنده .
فقد ادمج ثلاثة اشیاء الاول وصف نفسه بالحلم والثانی شکایةالزمان بانه لم یجد فیهم صدیقاً، و لذلک استفهم عنه منکراً لوجوده کما یشعر به قوله : فمن لی بخل . الثالث وصف نفسه بانه ان جهل لوصال المحبوب لایستمر علی جهله بل یودع حلمه قبل ذلک عند صدیق امین ثم یسترده بعد ذلک . کما ینبی ٔ عنه قوله : اودع . هذا ماقالوا. و ایضا فیه ادماج رابع و هو وصف نفسه بانه لایمیل بالجهل بالطبع. و انما یجهل لوصال المحبوب للضرورة لانه لابد منه . و ادماج خامس ، و هو ان لایفعله الامرة واحدة کما اشار الیه بقوله جهلة. هذا خلاصة ما فی المطول و شرح الابیات المسمی بعقودالدرر. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
آنچه تیرت می کند بر جان خصم
میکند تیغ تو با فرق سران .
(از غیاث اللغات ).
به اصطلاح شعرا نام صنعت شعری که در کلام سوق مدعا متضمن مدعای دیگری باشد و لاحق است به استتباع . تفاوت آنکه استتباع نیست الا در مدح و ادماج در غیر مدح هم یافته میشود. مثال :
بسکه سر بردارم و مانم ببالین تا سحر
در شب هجر تو گویا از ازل دارم حذر [ کذا ].
اظهار بیخوابی است در شب هجر بنوعی که مستلزم است قرب مرگ را در الم جدائی . (آنندراج ). در لغت یعنی پیچیدن و داخل کردن چیزی در چیزی . و در اصطلاح آنست که کلام بغیر از معنی خودش از مدح و غیره متضمن معنی دیگری باشد و این شامل مدح و غیر مدح میشود و اعم است از استتباع که آن شامل مدح است و بس . (تعریفات جرجانی ). به تخفیف الدال کما یستفاد من المطول ، حیث قال : الادماج من ادمج الشی ٔ فی الثوب ؛ اذا لفه فیه . و فی جامعالصنایع ذکر انه بتشدیدالدال و لیس هذا ببعید ایضا لان الادماج بتشدیدالدال الدخول فی الشی ٔ والاستتار فیه کما ذکر فی بعض کتب اللغة. و کلا المعنیین یناسبان المعنی الاصطلاحی لتقاربهما و هو ای المعنی الاصطلاحی الذی هو اصطلاح اهل البدیع ان یضمن کلام سیق لمعنی مدحاً کان او غیره معنی آخر. و هذاالمعنی الآخر یجب ان لایکون مصرحاً به . و لایکون فی الکلام اشعار بانه مسوق لاجله فهو اعم من الاستتباع لشموله المدح و غیره . و اختصاص الاستتباع بالمدح کقول المتنبی ،شعر:
اقلب فیه اجفانی کأنی
اعد بها علی الدهر الذنوبا.
فانه ضمن وصف اللیل بالطول الشکایة من الدهر؛ یعنی لکثرة تقلبی لاجفانی فی ذلک اللیل کأنی اعد علی الدهر ذنوبه . ثم المقصود بالمعنی الاخر الجنس اعم من ان یکون واحداً کما مر او اکثر کما فی قول ابن نباته . شعر:
و لابد لی من جهلة فی وصاله
فمن لی بخل اودع الحلم عنده .
فقد ادمج ثلاثة اشیاء الاول وصف نفسه بالحلم والثانی شکایةالزمان بانه لم یجد فیهم صدیقاً، و لذلک استفهم عنه منکراً لوجوده کما یشعر به قوله : فمن لی بخل . الثالث وصف نفسه بانه ان جهل لوصال المحبوب لایستمر علی جهله بل یودع حلمه قبل ذلک عند صدیق امین ثم یسترده بعد ذلک . کما ینبی ٔ عنه قوله : اودع . هذا ماقالوا. و ایضا فیه ادماج رابع و هو وصف نفسه بانه لایمیل بالجهل بالطبع. و انما یجهل لوصال المحبوب للضرورة لانه لابد منه . و ادماج خامس ، و هو ان لایفعله الامرة واحدة کما اشار الیه بقوله جهلة. هذا خلاصة ما فی المطول و شرح الابیات المسمی بعقودالدرر. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
