ارجیش
لغت‌نامه دهخدا
ارجیش . [ اَ ] (اِخ ) ارجیس . نام شهری باستانی به ارمینیه نزدیک خلاط. شهریست قدیم از نواحی ارمینیه ٔ کبری قرب خلاط و اکثر اهل آن نصاری باشند. طول آن 66 درجه و ثلث و ربع و عرض آن 40 درجه و ثلث و ربع است و بدان منسوبست فقیه صالح ابوالحسن علی بن محمدبن منصوربن داود الارجیشی . (معجم البلدان ). بستانی گوید ارجیش شهرکیست در ولایت ارزروم که ارسیسا خوانده میشد. موقع آن بر ساحل شمالی بحیره ٔ وان ، در سفح کوه آرارات است و آن کرسی قضائی است در لواء وان که بهمین اسم خوانده میشود. ارجیش بسال 25 هَ . ق . بر دست حبیب بن مسلمة الفهری فتح شد و آن اول شهریست که باذِ کردی در سال 373 هَ . ق . بر آن مسلط گردید و حسین بشنوی کرد شاعر از آن چنین یاد کرده است :
البشنویة انصار لدولتکم
و لیس فی ذاخفاً فی العجم والعرب
انصار باذ بارجیش و شیعته
بظاهرالموصل الحدباء فی العطب
بباجلایا جلونا عنه غمغمة
و نحن فی الروع جلائون للکرب .
و سپس باذ کشته شد و شهر مزبور از دست قوم او بیرون شد و بعدها پادشاه روم آنرا بسال 382 هَ . ق . محاصره کرد و سپس سلطان محمد سلجوقی بسال 496 هَ . ق . بدان جای درآمد و در سنه ٔ 601 گرجیان شهر و اطراف آنرا غارت و خراب کردند و سپس بلبان مملوک شاه ارمن بن سکمان در سال 603هَ . ق . بر آن تملک یافت و آنگاه ملک الاوحد نجم الدین بن الملک العادل الایوبی بسال 604 بر آن مسلط گردید و سپس گرجیان بسال 605 بدانجا شدند و شهر را در حصارگرفته تصرف و غارت کردند و اهل آنرا به اسارت بردندو شهر را آتش زدند و خراب کردند و بعد قوم تاتار بدانجا دست یافتند و شنیعترین اعمال را مرتکب شدند. قضای آن از مرکز لواء 18 ساعت مسافت دارد و مشتمل بر 107 قریه و عده ای جوامع و مدارس است و سکنه ٔ آن در حدود یازده هزار است و اکثر مسلمانان باشند. (ضمیمه ٔ معجم البلدان ). ارجیش بزبان ارمنی قدیم ارچش ، نام شهر قدیم ارمنستان ، واقع در شمال شرقی دریاچه ٔ وان ، به 39 درجه طول شمالی و 43 درجه و 20 دقیقه عرض شرقی . در قدیم مانند امروز دنباله ٔ قسمت شمال شرقی دریاچه ٔ مزبور را بنام ارجیش میخواندند. در قرون وسطی ، مجموع این بخش را عرب بنام دریاچه ٔ ارجیش مینامید. قول مستوفی جغرافی نویس ایرانی (که در حدود سال 740هَ . ق . کتاب خود را تألیف کرده است ) مؤید این گفتار است . از قرن دهم ارجیش با حکومت اخلاط مشترک گردید. و قرائن میرساند که این شهر در قدیم وجود داشته است .
در یونانی ارسیسا و در کتیبه های میخی ارزشکو(؟) . بقول ثپدشیان مذکور است : چون دریاچه ٔ وان همواره بسمت شمال پیش میرود، آب آن از نیمه ٔ قرن پیش انقاض ارجیش را کاملاً احاطه کرده است . تقریباً در یک فرسنگ و نیمی شمال غربی ارجیش ، شهر کوچک ارجیش جدید یا اگانتز قرار دارد و آن مقر ساخلو ترکان است و ایستگاه پست در طریق وان به ارزروم است . (دائرةالمعارف اسلام ). و ارجیش را قلعه ای بوده است : برادرزاده ٔ [ بیرام خواجه ] قرامحمد در قلعه ٔ ارجیش بود، لشکریان پیرامون او گرفتند و در مرغزار ارجیش متمکن شدند. (ذیل جامعالتواریخ رشیدی تألیف حافظ ابرو ص 203). و رجوع به حبط ج 2 ص 186، 197، 198 شود. || بحیره ٔ ارجیش . رجوع به ارجیس شود.
البشنویة انصار لدولتکم
و لیس فی ذاخفاً فی العجم والعرب
انصار باذ بارجیش و شیعته
بظاهرالموصل الحدباء فی العطب
بباجلایا جلونا عنه غمغمة
و نحن فی الروع جلائون للکرب .
و سپس باذ کشته شد و شهر مزبور از دست قوم او بیرون شد و بعدها پادشاه روم آنرا بسال 382 هَ . ق . محاصره کرد و سپس سلطان محمد سلجوقی بسال 496 هَ . ق . بدان جای درآمد و در سنه ٔ 601 گرجیان شهر و اطراف آنرا غارت و خراب کردند و سپس بلبان مملوک شاه ارمن بن سکمان در سال 603هَ . ق . بر آن تملک یافت و آنگاه ملک الاوحد نجم الدین بن الملک العادل الایوبی بسال 604 بر آن مسلط گردید و سپس گرجیان بسال 605 بدانجا شدند و شهر را در حصارگرفته تصرف و غارت کردند و اهل آنرا به اسارت بردندو شهر را آتش زدند و خراب کردند و بعد قوم تاتار بدانجا دست یافتند و شنیعترین اعمال را مرتکب شدند. قضای آن از مرکز لواء 18 ساعت مسافت دارد و مشتمل بر 107 قریه و عده ای جوامع و مدارس است و سکنه ٔ آن در حدود یازده هزار است و اکثر مسلمانان باشند. (ضمیمه ٔ معجم البلدان ). ارجیش بزبان ارمنی قدیم ارچش ، نام شهر قدیم ارمنستان ، واقع در شمال شرقی دریاچه ٔ وان ، به 39 درجه طول شمالی و 43 درجه و 20 دقیقه عرض شرقی . در قدیم مانند امروز دنباله ٔ قسمت شمال شرقی دریاچه ٔ مزبور را بنام ارجیش میخواندند. در قرون وسطی ، مجموع این بخش را عرب بنام دریاچه ٔ ارجیش مینامید. قول مستوفی جغرافی نویس ایرانی (که در حدود سال 740هَ . ق . کتاب خود را تألیف کرده است ) مؤید این گفتار است . از قرن دهم ارجیش با حکومت اخلاط مشترک گردید. و قرائن میرساند که این شهر در قدیم وجود داشته است .
در یونانی ارسیسا و در کتیبه های میخی ارزشکو(؟) . بقول ثپدشیان مذکور است : چون دریاچه ٔ وان همواره بسمت شمال پیش میرود، آب آن از نیمه ٔ قرن پیش انقاض ارجیش را کاملاً احاطه کرده است . تقریباً در یک فرسنگ و نیمی شمال غربی ارجیش ، شهر کوچک ارجیش جدید یا اگانتز قرار دارد و آن مقر ساخلو ترکان است و ایستگاه پست در طریق وان به ارزروم است . (دائرةالمعارف اسلام ). و ارجیش را قلعه ای بوده است : برادرزاده ٔ [ بیرام خواجه ] قرامحمد در قلعه ٔ ارجیش بود، لشکریان پیرامون او گرفتند و در مرغزار ارجیش متمکن شدند. (ذیل جامعالتواریخ رشیدی تألیف حافظ ابرو ص 203). و رجوع به حبط ج 2 ص 186، 197، 198 شود. || بحیره ٔ ارجیش . رجوع به ارجیس شود.
