ارغنی

ارغنی . [ ] (اِخ ) یا ارغنی معدن . یکی از ولایات سنجاق دیاربکر و آن از شمال به بتلیس و ارزنةالروم واز مغرب به خرپوت و از جنوب به حلب و از مشرق به دیاربکر محدود است . جانب شمالی آن کوهستانی و طرف جنوبی دشت است . در جنوب کوهی معظم که ناحیت مزبور را از دیاربکر مجزی کند و موسوم به قرجه داغ است . در سمت شمال کوههای بسیار است که بسلسله ٔ جبال آق داغ متصل شوند. مرادچای در طرف شمال این لواء یعنی از وسط قضاء پالو گذشته در میانه ٔ ولایت خرپوت به فرات پیوندد و سپس از کنار سنجاق مذکور عبور کرده ، آنرا از ولایت خرپوت جدا کند. شعبه ای از دجله نیز در این سنجاق جاری است و چند رود کوچک هم در جنوب سنجاق جریان دارد که به فرات ریزند. اراضی این ناحیت بسیار حاصلخیز و مناسب زراعت است محصولات عمده ٔ آنجا گندم و جو و برنج و حبوبات دیگر و پنبه است و کرم ابریشم هم تربیت می کنندو انگور و میوه های دیگر نیز بعمل می آید. این ناحیه از حیث فلاحت نخستین سنجاق دیاربکر است ولی از جهت تربیت اغنام و احشام ، با وجود کثرت عدد آنها، باز بحدّسنجاق ماردین نمیرسد. جنگلهای آن کم است و در ناحیه ٔ اگیل و قضای پالو بعضی جنگلها هست که برای سوخت ازچوب آنها استفاده کنند. معادن بسیار دارد و معدنی که در نزدیکی مرکز لواء واقع شده مرکب است از مس و آهن و کبریت و محصول آن بسیار است . ولی چون در جوار معدن مواد لازمه ٔ احتراق کمیاب است ، از این جهت از آن استفاده ٔ کافی نمیشود. سکنه ٔ آن قریب 10 هزار تن است که اندکی ارمنی و نصرانیان دیگر و باقی همه مسلمانان باشند و مسلمانان نیز مرکب از کرد و ترک اند. زبان عمومی ترکی و کردی است و اکثر کردان مقیم و حضری شده اند. (از قاموس الاعلام ترکی ). قضایی است از لواء دیاربکر و کرسی آن ارغنی مذکور است و آن واقع است در شمال دیاربکر، عدد سکنه ٔ آن قریب 6000 تن و اکثر مسلمانانند. ناحیه ٔ ارغنی مشتمل بر 35 قریه است و در آن شهری است بنام ارغنی معدن ، موقع آن قرب ارغنی مذکور بمسافت 8 هزارگزی نهر دجله و دارای کان مسی وسیع است و عدد سکنه ٔ آن در حدود 5000 تن است و نصف آن مسلمانان اند و در آن عده ای جوامع و کنیسه ها و دکانهاو کاروانسراها و مکاتب و غیره است . (ضمیمه ٔ معجم البلدان ).