بازه
لغت‌نامه دهخدا
بازه . [ زَ / زِ ] (اِ) چوبی بود میانه نه دراز و نه کوتاه ، آن را دو دسته گویند. (فرهنگ اسدی چ اقبال ص 514) :
نشسته به صد خشم در کازه ای
گرفته بچنگ اندرون بازه ای .
آنرا دو دستی گویند. (فرهنگ اوبهی ). بازه چوبی نه دراز و نه کوتاه که شتربانان دارند. (حاشیه ٔ احوال و اشعار رودکی ج 3 ص 1102 و 1148). چوبی که به دست گیرند و دودستی نیز گویند. (صحاح الفرس ) (شعوری ) (شرفنامه ٔ منیری ). عصا و چوبدست بزرگ . (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). چوب دستی . سردستی قلندران را هم میگویند. (برهان قاطع) :
آن مرده چیست آنکه برای ثواب او
پالیزبان به بازه ٔ چوپان رسید باز.
سوزنیم مرد به اندازه کیر
تازه دل و غازه رخ و بازه کیر.
|| شاه تیر. (رشیدی ). شاه تیر به اعتبار اینکه بازه ٔ اشجار است . (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). || شاخ درخت ، چه گویا بازوی آن است . (انجمن آرای ناصری ). || چوب کنده که از آن قپان و ترازو آویزند. (برهان قاطع). || چوب کنده فلک را گویند. (فرهنگ جهانگیری ). || باز باشد بمعنی باع عربی . (آنندراج ) (انجمن آرا) (جهانگیری ). بهمان معنی باز است که از سر این انگشت تا انگشت دیگر هنگام گشادگی دستها فاصله بوده باشد. (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). مقدار گشادگی میان هر دو دست را گویند چون دستها را از هم بگشایند و آنرا به عربی باع و به ترکی قلاج خوانند. (برهان قاطع) (جهانگیری ). باع یعنی مقدار دو دست گشاده و بدین معنی یازه (بیای حطی ) نیز گفته اند.
و منوچهری گوید :
آفرین زان مرکبی کو بشنود در نیم شب
بانگ پای مورچه در زیر چاه شست باز.
اسدی گوید :
چهی ژرف دیدند صدبازه راه
یکی چرخ گردنده بالای چاه .
مقدار باز کردن دست است . (شعوری ج 1 ص 192). || در جهانگیری فضای بین جدارین و خلأ بین جبلین که عبارت از کوی (کذا) و دره باشد. و بدین معنی لغتی است در باز بمعنی گشاده . (رشیدی ). فاصله ٔ میان دو دیوار و دو کوه . (شعوری ج 1ص 192) (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). فاصله ٔ میان دو دیوار و دو کوه را نیز گویند که عبارت از کوچه و دره باشد. (برهان قاطع) (جهانگیری ). در تداول محلی خراسان ، فاصله ٔ وسیع میان دو کوه . || در تداول کرمان ، فاصله ٔ بین دو کرت زراعتی . || جنس مرغ باز را گویند. (رشیدی ج 1 ص 192). || فاصله ٔ میان دو بال پرندگان یا هواپیما . (لغات مصوبه ٔ فرهنگستان ).
نشسته به صد خشم در کازه ای
گرفته بچنگ اندرون بازه ای .
خجسته (از فرهنگ اسدی ).
آنرا دو دستی گویند. (فرهنگ اوبهی ). بازه چوبی نه دراز و نه کوتاه که شتربانان دارند. (حاشیه ٔ احوال و اشعار رودکی ج 3 ص 1102 و 1148). چوبی که به دست گیرند و دودستی نیز گویند. (صحاح الفرس ) (شعوری ) (شرفنامه ٔ منیری ). عصا و چوبدست بزرگ . (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). چوب دستی . سردستی قلندران را هم میگویند. (برهان قاطع) :
آن مرده چیست آنکه برای ثواب او
پالیزبان به بازه ٔ چوپان رسید باز.
سوزنی (از فرهنگ جهانگیری ).
سوزنیم مرد به اندازه کیر
تازه دل و غازه رخ و بازه کیر.
سوزنی .
|| شاه تیر. (رشیدی ). شاه تیر به اعتبار اینکه بازه ٔ اشجار است . (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). || شاخ درخت ، چه گویا بازوی آن است . (انجمن آرای ناصری ). || چوب کنده که از آن قپان و ترازو آویزند. (برهان قاطع). || چوب کنده فلک را گویند. (فرهنگ جهانگیری ). || باز باشد بمعنی باع عربی . (آنندراج ) (انجمن آرا) (جهانگیری ). بهمان معنی باز است که از سر این انگشت تا انگشت دیگر هنگام گشادگی دستها فاصله بوده باشد. (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). مقدار گشادگی میان هر دو دست را گویند چون دستها را از هم بگشایند و آنرا به عربی باع و به ترکی قلاج خوانند. (برهان قاطع) (جهانگیری ). باع یعنی مقدار دو دست گشاده و بدین معنی یازه (بیای حطی ) نیز گفته اند.
و منوچهری گوید :
آفرین زان مرکبی کو بشنود در نیم شب
بانگ پای مورچه در زیر چاه شست باز.
(از رشیدی ).
اسدی گوید :
چهی ژرف دیدند صدبازه راه
یکی چرخ گردنده بالای چاه .
مقدار باز کردن دست است . (شعوری ج 1 ص 192). || در جهانگیری فضای بین جدارین و خلأ بین جبلین که عبارت از کوی (کذا) و دره باشد. و بدین معنی لغتی است در باز بمعنی گشاده . (رشیدی ). فاصله ٔ میان دو دیوار و دو کوه . (شعوری ج 1ص 192) (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). فاصله ٔ میان دو دیوار و دو کوه را نیز گویند که عبارت از کوچه و دره باشد. (برهان قاطع) (جهانگیری ). در تداول محلی خراسان ، فاصله ٔ وسیع میان دو کوه . || در تداول کرمان ، فاصله ٔ بین دو کرت زراعتی . || جنس مرغ باز را گویند. (رشیدی ج 1 ص 192). || فاصله ٔ میان دو بال پرندگان یا هواپیما . (لغات مصوبه ٔ فرهنگستان ).
