بیجاده
لغت‌نامه دهخدا
بیجاده . [ دَ / دِ ] (اِ) نوعیست از جوهر. طبیعت وی گرم و خشک و معدنش کوههای مشرق و کهربا و کاه ربای است و معنی ترکیبی بیجاده بی راه است چه جاده بتازی زبان راه فراخ است . (شرفنامه ٔ منیری ). بیجاده نوعی از یاقوت است . (برهان ). بیجاد. (صحاح الفرس ). بیجاد. بیجادق . بیجیدق . بجاذة. بجادی : و اندر بدخشان معدن سیم است و زر و بیجاده و لاجورد.(حدود العالم ). سنگلنج بر دامن کوه است و معدن بیجاده ٔ بدخشی و لعل اندر این کوه است . (حدود العالم ).
کجا نام آن رومی آزاده بود
دو رنگ رخانش چو بیجاده بود.
بردست بید بست ز پیروزه دست بند
در گوش گل فکند ز بیجاده گوشوار.
تاجی شده ست روی من از بس که تو بر اوی
یاقوت سرخ پاشی و بیجاده گستری .
بیشه های کژ روان از لاله و از شنبلید
گاه چون بیجاده گردد گاه چون زر عیار.
به یکساعت او هم دهانش بیاکند
بیاقوت و بیجاده ٔ بهرمانی .
و آن نار بکردار یکی حقه ٔ ساده
بیجاده بهر رنگ بدان حقه بداده .
ز بیجاده تاج و ز پیروزه تخت
ز زربفت فرش و زمرجان درخت .
چرا این سنگ بی قیمت همه پاک
نشد بیجاده و یاقوت احمر.
در این فیروزه طشت از خون چشمم
همه آفاق شدبیجاده معدن .
بیجاده لبی بدان لطیفی
چون باشد چون کند حریفی .
یکایک درختانش از میوه پر
همه میوه بیجاده و لعل و در.
چو بیجاده برداشت او از لاَّلی
ز مرحل برآمد همه بر مراحل .
|| بمعنی بیجاد است که کاه ربا باشد. (برهان ). بیجاد. (صحاح الفرس ) :
از روی بی نیازی بیجاده که رباید
ورنه چه خیزد آخر بیجاده را ز کاهی .
کز وجه زمین بوسی ز دیوان سرایت
که ریزه ربایند به بیجاده ٔ جاذب .
تا از قلم کاه مثال تو مثالی
بیجاد نگیرد نشود گیرا بر کاه .
هوا بقوت حلم تو کوه بردارد
چنانکه قوت بیجاده برندارد کاه .
عقل پیش لب چو بسدشان
راست چون کاه پیش بیجاده .
اقلیم گشائی که ز جاسوسی عدلش
بیجاده نیارد که کند کاه ربایی .
ای جهانداری که کوته کرد دورعدل تو
جور مغناطیس از آهن دست بیجاده ز کاه .
|| کنایه از لب خوبان است :
دو بیجاده بگشاد و آواز داد
که شاد آمدی ای جوانمرد شاد.
گهم به غمزه ٔ زهراب داده خسته کنی
گهم به نوشین بیجاده مرهمی سازی .
کجا نام آن رومی آزاده بود
دو رنگ رخانش چو بیجاده بود.
فردوسی .
بردست بید بست ز پیروزه دست بند
در گوش گل فکند ز بیجاده گوشوار.
فرخی .
تاجی شده ست روی من از بس که تو بر اوی
یاقوت سرخ پاشی و بیجاده گستری .
فرخی .
بیشه های کژ روان از لاله و از شنبلید
گاه چون بیجاده گردد گاه چون زر عیار.
فرخی .
به یکساعت او هم دهانش بیاکند
بیاقوت و بیجاده ٔ بهرمانی .
منوچهری .
و آن نار بکردار یکی حقه ٔ ساده
بیجاده بهر رنگ بدان حقه بداده .
منوچهری .
ز بیجاده تاج و ز پیروزه تخت
ز زربفت فرش و زمرجان درخت .
اسدی .
چرا این سنگ بی قیمت همه پاک
نشد بیجاده و یاقوت احمر.
ناصرخسرو.
در این فیروزه طشت از خون چشمم
همه آفاق شدبیجاده معدن .
خاقانی .
بیجاده لبی بدان لطیفی
چون باشد چون کند حریفی .
نظامی .
یکایک درختانش از میوه پر
همه میوه بیجاده و لعل و در.
نظامی .
چو بیجاده برداشت او از لاَّلی
ز مرحل برآمد همه بر مراحل .
حسن متکلم .
|| بمعنی بیجاد است که کاه ربا باشد. (برهان ). بیجاد. (صحاح الفرس ) :
از روی بی نیازی بیجاده که رباید
ورنه چه خیزد آخر بیجاده را ز کاهی .
سنایی .
کز وجه زمین بوسی ز دیوان سرایت
که ریزه ربایند به بیجاده ٔ جاذب .
سوزنی .
تا از قلم کاه مثال تو مثالی
بیجاد نگیرد نشود گیرا بر کاه .
سوزنی .
هوا بقوت حلم تو کوه بردارد
چنانکه قوت بیجاده برندارد کاه .
انوری .
عقل پیش لب چو بسدشان
راست چون کاه پیش بیجاده .
انوری .
اقلیم گشائی که ز جاسوسی عدلش
بیجاده نیارد که کند کاه ربایی .
خاقانی .
ای جهانداری که کوته کرد دورعدل تو
جور مغناطیس از آهن دست بیجاده ز کاه .
امامی هروی .
|| کنایه از لب خوبان است :
دو بیجاده بگشاد و آواز داد
که شاد آمدی ای جوانمرد شاد.
فردوسی .
گهم به غمزه ٔ زهراب داده خسته کنی
گهم به نوشین بیجاده مرهمی سازی .
سوزنی .
