بیرنج
لغت‌نامه دهخدا
بیرنج . [ رَ ] (ص مرکب ) (از: بی + رنج ) آسوده . راحت . سلیم . سالم . بی درد و رنج . تندرست :
باز تو بیرنج باش و جان تو خرم
با نی و با رود و بانبیذ قناروز.
همیشه تن شاه بیرنج باد
نشستش همه بر سر گنج باد.
چو ماهوی گنج خداوند خویش
بیاورد بیرنج بنهاد پیش .
بدادمت بیرنج فرزندوار
بگیتی تو مانی ز من یادگار.
یکی بیرنج و بیدرد و دو بی سختی و بیماری
سیم بی ذل و بیخواری چهارم بیغم و شادی .
وز قسمت ارزاق بپرسیدم و گفتم
چونست غمی زاهد و بیرنج ستمگر.
یک زاهد رنجور و دگر زاهد بیرنج
یک کافر شادان و دگر کافر غمخور.
- بیرنج گشتن ؛ آسوده و آرام شدن :
ز ترکان همه بیشه ٔ نارون
برستند و بیرنج گشت انجمن .
|| سلیم . بی آزار و اذیت . که رنج نرساند :
بپرسیدشان گفت بیرنج کیست
بهر جای درویش و بی گنج کیست .
خنک مرد بیرنج و پرهیزگار
بویژه کسی کو بود شهریار.
تو بیرنج را رنج منمای هیچ
همه مردی و داددادن بسیج .
رنجه دارنده کم زید چو مگس
هست بیرنج از آن زید کرکس .
|| بیزحمت . بدون مشقت . آسان . سهل . بدون تعب :
شهنشاه را کارها ساخته ست
در این کار بیرنج پرداخته ست .
همی گفت بیرنج تخت این بود
که بی کوشش و درد و نفرین بود.
که اندر جهان سود بیرنج نیست
هم آنرا که کاهل بود گنج نیست .
تا نبینی رنج و ناموزی ز دانا علم حق
کی توانی دید بیرنج آنچه آن نادان ندید.
ترا بیرنج حلوائی چنین نرم
برنج سرد را تا کی کنی گرم .
- بی رنج یافتن ؛ بی زحمت به دست آوردن :
چو بی رنج یابی تو بیرنج باش
نگهبان این لشکر و گنج باش .
باز تو بیرنج باش و جان تو خرم
با نی و با رود و بانبیذ قناروز.
رودکی .
همیشه تن شاه بیرنج باد
نشستش همه بر سر گنج باد.
فردوسی .
چو ماهوی گنج خداوند خویش
بیاورد بیرنج بنهاد پیش .
فردوسی .
بدادمت بیرنج فرزندوار
بگیتی تو مانی ز من یادگار.
فردوسی .
یکی بیرنج و بیدرد و دو بی سختی و بیماری
سیم بی ذل و بیخواری چهارم بیغم و شادی .
منوچهری .
وز قسمت ارزاق بپرسیدم و گفتم
چونست غمی زاهد و بیرنج ستمگر.
ناصرخسرو.
یک زاهد رنجور و دگر زاهد بیرنج
یک کافر شادان و دگر کافر غمخور.
ناصرخسرو.
- بیرنج گشتن ؛ آسوده و آرام شدن :
ز ترکان همه بیشه ٔ نارون
برستند و بیرنج گشت انجمن .
فردوسی .
|| سلیم . بی آزار و اذیت . که رنج نرساند :
بپرسیدشان گفت بیرنج کیست
بهر جای درویش و بی گنج کیست .
فردوسی .
خنک مرد بیرنج و پرهیزگار
بویژه کسی کو بود شهریار.
فردوسی .
تو بیرنج را رنج منمای هیچ
همه مردی و داددادن بسیج .
فردوسی .
رنجه دارنده کم زید چو مگس
هست بیرنج از آن زید کرکس .
سنائی .
|| بیزحمت . بدون مشقت . آسان . سهل . بدون تعب :
شهنشاه را کارها ساخته ست
در این کار بیرنج پرداخته ست .
فردوسی .
همی گفت بیرنج تخت این بود
که بی کوشش و درد و نفرین بود.
فردوسی .
که اندر جهان سود بیرنج نیست
هم آنرا که کاهل بود گنج نیست .
فردوسی .
تا نبینی رنج و ناموزی ز دانا علم حق
کی توانی دید بیرنج آنچه آن نادان ندید.
ناصرخسرو.
ترا بیرنج حلوائی چنین نرم
برنج سرد را تا کی کنی گرم .
نظامی .
- بی رنج یافتن ؛ بی زحمت به دست آوردن :
چو بی رنج یابی تو بیرنج باش
نگهبان این لشکر و گنج باش .
فردوسی .
