تشتر

تشتر. [ ت َ ت َ ] (اِخ ) نام میکائیل علیه السلام . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ اوبهی ). در فرهنگ اسدی بشتر آمده و غلط است و صحیح تشتر است . (یادداشت مرحوم دهخدا). در فرهنگها می نویسند نام میکائیل است ... ولی در ترجمه ٔ آن به میکائیل تسامح است و تشتر ستاره ٔ شعری است و نزد ایرانیان تشترت ایزد باران است . (یادداشت ایضاً). در پهلوی تیشتر ، اوستا تیشتریه ؛ از توصیف اوستا شکی نمی ماند که مراد از تشتریه ، ستاره ٔ شعرای یمانی است که در زبانهای اروپایی سیریوس و کانی کولا گویند. «بارتولمه صص 651 - 652». فلوطرخس مورخ نویسد: [ بر طبق عقیده ٔ ایرانیان ] هرمزد سیریوس را نگهبان و پاسبان ستارگان قرار داد. در «تشتریشت » بند 44 آمده : «ما ستاره ٔ تشتر درخشان و باشکوه را تعظیم می کنیم که اهورمزدا، او را سرور و نگهبان همه ٔ ستارگان برگزیده ، چنانکه زردتشت را برای مردمان . « تیشترینی در اوستا نام جمعی از ستارگان است که در نزدیک تشتر هستند و او را یاری میکنند. هوگ ، تشتر را با تیر (عطارد) یکی دانسته ولی معلوم نیست که تشتر و تیر هر دو دارای یک ریشه ٔ لغوی باشند اگرچه تیشتریه ٔ اوستایی در پارسی «تیر» گفته میشود. یشت هشتم (تشتریشت ) را معمولاً «تیریشت » گویند و چهارمین ماه سال و سیزدهمین روز هر ماه که بنام فرشته ٔ تیشتر است ، تیرماه و تیرروز گویند. شایان توجه است که در بندهش ،فصل پنج آمده که سبعه ٔ سیاره ، با سبعه ٔ ثابته در جنگ و ستیز است ، «تیر (عطارد) بر ضد تشتر ...». تشتر در فرهنگها بمعنی فرشته ٔ باران ضبط شده و بسا او را با میکائیل تطبیق کرده اند. لابد بمناسبت آنکه تشتر فرشته ٔ باران و بالنتیجه ایزد ارزاق است و میکائیل هم فرشته ٔ روزی است . (حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
تشتر راد خوانمت پرگست
ار چو تو کی بود به گاه عطا.

دقیقی .

گرچه تشتر را عطا باران بود
مر ترا درّو گهر باشد عطا.

(از فرهنگ اسدی ).

و رجوع به یشتها ج 1 صص 324 - 325 و مزدیسنا و تأثیر آن در ادب پارسی ص 311، 312، 313و 329 شود.