جدول ضرب

جدول ضرب . [ ج َدْ وَ ل ِ ض َ ] (ترکیب اضافی ،اِ مرکب ) یا جدول فیثاغورس . همان جدول معروف است که در حساب بکار میرود و آن بشکل شبکه ای است که بوسیله ٔ رسم خطوط متوازی و متقاطع حاصل ، و اعداد یک تاده در خانه های آن بصورتی که از ضرب اعداد در هم حاصل می آید قرار دارد. وضع این جدول را به فیثاغورس نسبت میدهند و بهمین جهت بنام جدول فیثاغورس در جهان شهرت دارد ولی صحت این انتساب مورد تردید است . جرج سارتن آرد: جدول ضرب که در بسیاری از زبانها بنام جدول فیثاغورس نامیده میشود بطور قطع از ساخته های فیثاغورس نیست . قدیمترین جائی که من این جدول را در آنجا یافته ام کتاب «حساب » تألیف بوئثیوس است که در 1488 م . در شهر او گسبورگ بچاپ رسیده است . ممکن است نسخه های خطی قدیمتر از آن نیز که با ارقام رومی نوشته شده موجود باشد، چه ارقام هندی و عربی در قرن دوازدهم و سیزدهم تازه وارد مغرب زمین شده است ، و در برابر استعمال آنها آن اندازه مردم مقاومت بخرج میداده اند که خیلی دیرتر از این قرنها، مورد استعمال عام پیدا کرده است . جدول فیثاغورس با ارقام هندی بسیار واضح و روشن است ، و هرکس با یک نظر می بیند که سطر (یاستون ) 2، 4، 6، 8، 10 فقط شامل اعداد زوج است ، و در سطر (یا ستون ) 5 تمام اعداد یا بصفر ختم میشود یابه 5. (درست است که جدول با ارقام یونانی نصف اعداد این سطر یا ستون بحرف e ختم میشود). فیثاغورس و فیثاغورسیان متأخر ازمنه ٔ باستانی هیچ کدام ارقام هندی (یا چیزی معادل آن ) را نمیشناختند، و بهمین جهت محتمل است که جدول فیثاغورس از مخترعات قرون وسطی باشد و شاید زمان اختراع آن از تاریخ کتاب چاپ شده ٔ یوئثیوس دورتر نرود. تفکر فیثاغورسیان باستانی تقریباً منحصر به اموری بوده است که امکان نمایاندن آنها با سنگریزه و نظایر آن و نه بارقام و اعداد میسر میشده . و با وجود این همان روش ساده واقعیتهایی را آشکار ساخته است که معانی و مفاهیم بسیار عالی را در برمیگرفته . حساب فیثاغورسی ریشه ٔ تمام حساب امروز و عمل محاسبات ماست ، و از آن بیشتر باید گفت که منبع اصلی «نظریه اعداد» همین حساب ساده ٔ فیثاغورسی است . (از ترجمه ٔ تاریخ علم احمدآرام ، تألیف جرج سارتن ص 219). برای اطلاع از چگونگی جدول به معنای فوق و ملاحظه ٔ اشکال آن به کتاب فوق ص 220 و 221 بشکلهای 53 آ و 53 ب و 53 ج مراجعه شود.