جوزهر

جوزهر. [ ج َ زَهََ ] (اِخ ) معرب گوزهر است که فلک اول قمر است و او بمنزله ٔ ممثل اوست . (برهان ) (ذیل اقرب الموارد). ممثل قمر. (کشاف اصطلاحات الفنون ). || هر یک از عقده ٔ رأس و ذنب را نیز گویند و آن محل تقاطع فلک حامل و مایل قمر است . (برهان ). ابوریحان نویسد: چون سطح فلک مایل بگرایست از سطح منطقةالبروج بضرورت هر دو دایره بدو جای برابر تقاطع کردند، همچنانکه منطقةالبروج با معدل النهار بدو جای برابر تقاطع کرده است پس نام جوزهر بر این هر دو نقطه همی افتد آنکه چون یکی را از دیگری جدا خواهی کردن ، بدانکه آن تقاطع که چون ستاره از وی بگذرد بشمال اوفتد از منطقةالبروج رأس خوانند و آن دیگر تقاطع که چون از وی بگذرد بجنوب اوفتد از منطقةالبروج ذنب خوانند. (حاشیه ٔ برهان از التفهیم بیرونی ص 122). جوزهر کلمه ٔ فارسی معرب از گوز، گردکان و چهر، صورت یا از گوی ، کره و چهر، صورت و اول اصح است . (مفاتیح ). هر یک از دو نقطه که دو دایره از افلاک بر آن دو نقطه تقاطع کنند و آن دو نقطه را عقدتین گویند و هر یک را نیز تنین نامند و یکی از عقدتین را رأس و دیگری را ذنب خوانند و این درهر دو فلکی که تقاطع کنند باشد ولی چون کلمه ٔ جوزهررا مطلق گویند مراد از آن جوزهر ماه باشد و این همان جوزهر است که حساب آن در تقویم نگاه دارند. (مفاتیح ). جوزهر بدون اضافه اطلاق میشود بر ممثل قمر و به حالت اضافه اطلاق میگردد بر عقده . (کشاف ) :
دهانْش را اثر مشتری بجای زبان
میانْش را گره جوزهر بجای کمر.

عنصری .

مَرْکبان شاه را چون جوزهر بربسته دم
گفتی از هر جوز هر جوزای ازهر ساختند.

خاقانی .

چون کشد قوس جوزهر بینی
که بجوزای ازهر اندازد.

خاقانی .

شاه چون خورشید و در کف جوزهر
با کمند خیزران آمدبه رزم .

خاقانی .

زرّ درشت خورشید بر سکه ٔ تو بگذشت
در جوزهر سیه شد از ننگ کم عیاری .

سیف اسفرنگی .