حلال
لغت‌نامه دهخدا
حلال . [ ح َ ] (ع ص ) نقیض حرام . و به این معنی گاه بکسر اول آید. (از منتهی الارب ). جایز. سائغ. مباح . طیب . طیبه . (ترجمان القرآن ) :
می جوشیده حلال است سوی صاحب رای
شافعی گوید شطرنج حلال است بباز
می و قمار و لواطه بطریق سه امام
مر ترا هر سه حلال است هلا سر بفراز.
بسمل چرا حلال شد و مرده چون حرام
این ز ابتدا نبود کنون بانتها شده ست .
در چشم همت تو کزو دور چشم بد
سیم حلال بی خطر است و زر عیار.
چو شیر مادر خون پدر حلال کنی
بگاه کینه اگر دست برپدر یابی .
حلالش باد اگر خونم بریزد
که سردر پای او خوشتر که بر دوش .
ترا ملامت رندان و عاشقان سعدی
دگر حلال نباشد که خود بلغزیدی .
- حلال خوار ؛ مشروع و مباح خوار: مردار بسگان رسید و حلال بحلال خواران . (تذکرة الاولیاء).
- || کناس در محاوره ٔ هندیان .
- حلال خور ؛ مال مشروع خور.
- || کناس .
- حلال خواری ؛ چیز حلال و مباح خوردن : اعتمادی زیادت از حد برحلال خواری و کم آزاری او کردند. (المضاف الی بدایع الازمان ).
- حلال داشتن ؛ حلال شمردن :
دوستی با تو حرام است که چشمان خوشت
خون عشاق بریزند و حلالش دارند.
- حلال زادگی ؛ پاک زادی .
- حلال زاده ؛ پاک زاده . پاک زاد. خلف الصدق . ولد حلال . مقابل ِ حرام زاده :
بزرگوار جهان خواجه ٔ بلند نسب
خنک روان پدر زین حلال زاده پسر.
- حلال شدن ؛ روا شدن . مباح شدن . حل . (تاج المصادر بیهقی ) :
بسمل چرا حلال شد و مرده چون حرام
این زابتدا نبود کنون بانتها شده ست .
بر من اگر حرام شد وصل تو نیست بوالعجب
بوالعجب آنکه خون من برتو چرا حلال شد.
- حلال کردن ؛ جایز گردانیدن . مباح گردانیدن . بحل کردن :
من حلاش کردم ار خونم بریخت
من همی گفتم حلال او می گریخت .
گفت کابین و ملک و رخت و جهیز
همه پاکت حلال کردم خیز.
ای خضرحلالت نکنم چشمه ٔ حیوان
دانی که سکندر به چه محنت طلبیده ست .
جماعتی که نظر راحرام میدانند
نظر حرام بکردند و خون خلق حلال .
- || سربریدن حیوان مأکول اللحم . کشتن بوجه شرعی حیوانی را.
- حلال گر ؛ محلل :
سوگند چون خوری به طلاق سه گانه خور
تا من شوم حلال گر آن مطلقه .
رجوع به محلل شود.
- حلال گشتن ؛ حلال شدن :
ای روزگار چونکه نویدت حلال گشت
ما را و گشت مال حلالت همی حرام .
- حلال گوشت ؛ حیوانی که گوشت آن حلال و خوردنش رواست .
- حلال وار و حلال واری ؛ (اصطلاح بازاریان ) بصورت حلال . بطور حلال : گویند: حلال واری و حلال وار تومانی ده شاهی نفع ماست .
- سیم حلال :
داری دو کف دو کفه ٔ شاهین مکرمت
بخشندگان سیم حلال و زر عیار.
|| کسی که از احرام بیرون آمده باشد. (از منتهی الارب ). و نگویند حال ّ اگر چه موافق قیاس است . (منتهی الارب ). || (اِ) در تداول عوام ، شوی . زوج . || زن . زوجه . (یادداشت مرحوم دهخدا). || مصطکی ، و آن صمغی باشد که علک رومی خوانند. (برهان ). || نی بوریا. (فرهنگ فارسی معین ). || (مص ) حلال شدن . (ترجمان عادل ). روا شدن . || از حرام بیرون آمدن . (ترجمان عادل ). || ماههای حلال تمام ماههای سال است بجز ذوالقعده و ذوالحجه و محرم و رجب .
می جوشیده حلال است سوی صاحب رای
شافعی گوید شطرنج حلال است بباز
می و قمار و لواطه بطریق سه امام
مر ترا هر سه حلال است هلا سر بفراز.
ناصرخسرو.
بسمل چرا حلال شد و مرده چون حرام
این ز ابتدا نبود کنون بانتها شده ست .
ناصرخسرو.
در چشم همت تو کزو دور چشم بد
سیم حلال بی خطر است و زر عیار.
سوزنی .
چو شیر مادر خون پدر حلال کنی
بگاه کینه اگر دست برپدر یابی .
کمال اسماعیل .
حلالش باد اگر خونم بریزد
که سردر پای او خوشتر که بر دوش .
سعدی .
ترا ملامت رندان و عاشقان سعدی
دگر حلال نباشد که خود بلغزیدی .
سعدی .
- حلال خوار ؛ مشروع و مباح خوار: مردار بسگان رسید و حلال بحلال خواران . (تذکرة الاولیاء).
- || کناس در محاوره ٔ هندیان .
- حلال خور ؛ مال مشروع خور.
- || کناس .
- حلال خواری ؛ چیز حلال و مباح خوردن : اعتمادی زیادت از حد برحلال خواری و کم آزاری او کردند. (المضاف الی بدایع الازمان ).
- حلال داشتن ؛ حلال شمردن :
دوستی با تو حرام است که چشمان خوشت
خون عشاق بریزند و حلالش دارند.
سعدی .
- حلال زادگی ؛ پاک زادی .
- حلال زاده ؛ پاک زاده . پاک زاد. خلف الصدق . ولد حلال . مقابل ِ حرام زاده :
بزرگوار جهان خواجه ٔ بلند نسب
خنک روان پدر زین حلال زاده پسر.
فرخی .
- حلال شدن ؛ روا شدن . مباح شدن . حل . (تاج المصادر بیهقی ) :
بسمل چرا حلال شد و مرده چون حرام
این زابتدا نبود کنون بانتها شده ست .
ناصرخسرو.
بر من اگر حرام شد وصل تو نیست بوالعجب
بوالعجب آنکه خون من برتو چرا حلال شد.
سعدی .
- حلال کردن ؛ جایز گردانیدن . مباح گردانیدن . بحل کردن :
من حلاش کردم ار خونم بریخت
من همی گفتم حلال او می گریخت .
مولوی .
گفت کابین و ملک و رخت و جهیز
همه پاکت حلال کردم خیز.
سعدی .
ای خضرحلالت نکنم چشمه ٔ حیوان
دانی که سکندر به چه محنت طلبیده ست .
سعدی .
جماعتی که نظر راحرام میدانند
نظر حرام بکردند و خون خلق حلال .
سعدی .
- || سربریدن حیوان مأکول اللحم . کشتن بوجه شرعی حیوانی را.
- حلال گر ؛ محلل :
سوگند چون خوری به طلاق سه گانه خور
تا من شوم حلال گر آن مطلقه .
سوزنی .
رجوع به محلل شود.
- حلال گشتن ؛ حلال شدن :
ای روزگار چونکه نویدت حلال گشت
ما را و گشت مال حلالت همی حرام .
ناصرخسرو.
- حلال گوشت ؛ حیوانی که گوشت آن حلال و خوردنش رواست .
- حلال وار و حلال واری ؛ (اصطلاح بازاریان ) بصورت حلال . بطور حلال : گویند: حلال واری و حلال وار تومانی ده شاهی نفع ماست .
- سیم حلال :
داری دو کف دو کفه ٔ شاهین مکرمت
بخشندگان سیم حلال و زر عیار.
سوزنی .
|| کسی که از احرام بیرون آمده باشد. (از منتهی الارب ). و نگویند حال ّ اگر چه موافق قیاس است . (منتهی الارب ). || (اِ) در تداول عوام ، شوی . زوج . || زن . زوجه . (یادداشت مرحوم دهخدا). || مصطکی ، و آن صمغی باشد که علک رومی خوانند. (برهان ). || نی بوریا. (فرهنگ فارسی معین ). || (مص ) حلال شدن . (ترجمان عادل ). روا شدن . || از حرام بیرون آمدن . (ترجمان عادل ). || ماههای حلال تمام ماههای سال است بجز ذوالقعده و ذوالحجه و محرم و رجب .
