خازنی

خازنی . [ زِ ] (اِخ ) نام حکیمی است دانشمند. (آنندراج ). عبدالرحمن خازنی معروف بزاهد از علماء ریاضی ورصد در قرن پنجم و ششم است که در سال 467 هَ . ق . در مجمع اصلاح تاریخ و تبدیل جلالی حضور داشته در 513 زیج شاهی را تألیف نموده و در 525 کتابی مانند زیج در اوساط کواکب آورده است . از تاریخ وفاتش چیزی بدست نیامد. از تألیفات خازنی «رسالة فی الاَّلات العجیبة» است و اولش این است : «الحمدﷲ الذی انار قلوبنا بنور الاسلام و هدانا الیه بخاتم النبیین محمدالمصطفی علیه السلام . اما بعد فان اﷲ تعالی لما ابدع الاشیاء...» این کتاب مشتمل بر هفت مقاله است در شرح برخی از آلات رصدیه ٔ قدما. 1- در آلت ذات الشعبتین . 2- ذات التقبتین . 3- ذات المثلث . 4- ربع. 5- آلت انعکاس . 6- اسطرلاب . 7-در استخراجات مشخصات فلکیه . در آن کتاب شنبه ٔ 12 ربیعالاول 525 هَ . ق . را برای مثل اعتدال ربیعی نام می برد و عرض ری را در آنجا 35 درجه و 40 دقیقه ضبط کرده و اوساط کواکب ثابته در آن بسال 509 هَ . ق . به اول محرم گذارده شده و ثوابت را رصد نکرده بلکه 15 درجه بر مقادیر آنها که در مجسطی است اضافه نموده و اشتباهاً آن را زیج عبدالرحمن خازنی معرفی نموده اند و از مطالعه ٔ این کتاب معلوم میشود که عبدالرحمن خازنی تا سال 525 حیات داشت . عبدالرحمن زیجی بنام سنجر پادشاه سلجوقی تألیف کرده که یک نسخه ٔ خطی آن در کتابخانه ٔ واتیکان موجود است و در آن کتاب مانند ادوار سند هند جداولی ساخته است و می نویسد که : «بقوة نظر نافی ادوار السند و هزارات ابی معشر و غیرهما تهیاء لنا استخراج ادوار توافق الحرکات المعتبره و ان کان الوصول الی مثلها غامضاً جداً لکثرة الحسابات فیها» عبدالرحمن خازنی در حدود 513 برای سنجیدن وزن مخصوص اجسام قانونی وضع کرده که تعقیب میزان ارشمیدس بوده و میزان الحکمه ساخت . و نیز ترازوئی اختراع کرد که از غرائب مکانیک بشمار میرفت و میزانش تا سه رقم اعشار بود و در 515 ساعت آبی را به نام میزان الساعة ساخت . (از گاهنامه ٔ سیدجلال طهرانی سال 1311 ص 185 و 184).