خالد

خالد. [ ل ِ ] (اِخ ) ابن عبدالملک مروروذی از راصدین بزرگ اسلام است که از اهل مرورود خراسان بوده معاصر مأمون خلیفه ٔ عباسی است و به امر خلیفه به رصد کواکب در سالهای 215 و 216 و 217 هَ . ق . اشتغال جست . رفقای او در امر رصد سندبن علی مأمونی و جوهری و یحیی بن ابی منصور بوده اند. پسر خالد محمد ونواده اش عمر هر دو از علمای ریاضی بوده اند. صاحب گاهنامه میگوید: سال وفات خالدبن عبدالملک را بتحقیق نیافتم و بنظر بعد از 218 هَ . ق . که فوت مأمون اتفاق افتاد حیات داشته است . (از گاهنامه ٔ سیدجلال طهرانی 1310 هَ . ش . ص 63). همایی در پاورقی التفهیم آرد: خالدبن عبدالملک مروروذی یا مرورودی (بنا به قانون ابدال «دال » و «ذال » فارسی ) از منجمین بزرگ عالم است و در بین سالهای 215 و 218 هَ . ق . از طرف مأمون مأمور شد تا از روی اختلاف ارتفاع ستاره ٔ قطبی مسافت یک درجه ٔ نصف النهار زمین را پیدا کند او با سندبن علی و علی بن عیسی اسطرلابی و ابوالبختری و به نوشته ٔ خفری با احمد سجزی در دشت سنجار شام به این کار بدین طریق اقدام کرد: از آن نقطه که ارتفاع قطب را رصد کرده بودند دسته ای با خالدبن عبدالملک مروروذی و سندبن علی بسمت شمال و دسته ای با علی بن عیسی اسطرلابی و ابوالبختری و احمد سجزی به سمت جنوب رهسپار گشتند و در رفتن و برگشتن مسافت را درست پیمودند نتیجه این شده که یک درجه ٔ قوس نصف النهار زمین هیجده فرسنگ و هشت نهم فرسنگ ؛ یعنی 65 میل و دوثلث میل است . (از پاورقی کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی چ همایی ص 160 و 163).