خاورانی

خاورانی . [ وُ ] (اِخ ) محمدبن محمد خاورانی مکنی به ابوالحسن . یکی از فضلای قرن ششم هجری است که از قریه ٔ «خاوران » از قراء خلاط برخاست . یاقوت میگوید: من مسموعاتی از او بخط فرزندش یافتم که امضای ابومحمدبن ابی الحسن بن محمدبن محمد خاورانی نوه ٔ نظام الملک را داشت و آنچه بنظرم رسید او جماعتی از ائمه ٔ مشهور را دیده که از آن جمله اند در نیشابور شیخ الدین ابی محمد عبدالجباربن بیهقی خواری که از او حدیث شنیده است و از او ابوالحسن عبدالغفار فارسی و ابوعبداﷲ محمدبن فضل فراوی حدیث کرده اند. او میگوید بسن چهارسالگی ابو حامد غزالی را درک کردم و نیز ابوالقاسم محمدبن عمر زمخشری را ملاقات کردم و از او «کشاف » و «مفصل » شنیدم . او به ابوبکر محمدبن یوسف بن ابی بکر اربلی در ایام ملک ناصر صلاح الدین و چند کس دیگر اجازه داد. تصانیف او به این نام اند: 1- کتاب التلویح فی شرح المصابیح . 2- کتاب الشرح والبیان . 3- کتاب شرح حصار الایمان . 4- کتاب سیر الملوک . 5- کتاب بیان قصه ٔ ابلیس با پیغمبر(ص ). 6- کتاب نقاوة در فرائض . 7- کتاب النخب و النکت در فرائض . 8- کتاب القواعد و القوائد فی النحو. 9- کتاب نخبة الاعراب . 10- کتاب الادوات . 11- کتاب التصریف و غیر آن . (از یاقوت در معجم البلدان ).