داده
لغت‌نامه دهخدا
داده . [ دَ / دِ ] (ن مف ) نعت مفعولی از دادن . مبذول . بخشیده . عطا کرده :
دل بمهر امیر دادستم
کس نگوید که داده باز ستان .
چون کریمان کز عطای داده نسیانشان بود
عفو حق را از خطای خلق نسیان دیده اند.
آخر آن بوسه که روزی دادی
داده را روز دگر باز مگیر.
بدارا نداد آنچه داد از نخست
همان داده را نیز ازو باز جست .
|| عطا. عطیه . بخشش :
ببایدش دادن بسی خواسته
که نیکو بود داده ناخواسته .
خواسته ننهد و ناخواسته بسیار دهد
از نهاده ٔ پدر و داده ٔ دارنده اله .
داده ٔ خود سپهر بستاند
نقش اﷲ جاودان ماند.
داده ٔ تو نه زان نهادم پیش
تا رجوع افتدت به داده ٔ خویش .
قسمت حق است مه را روی نغز
داده ٔ بخت است گل را بوی نغز.
کلمه ٔ داده را در این معانی ترکیباتی است چون : آب داده ؛ گوهردار؛ تیزکرده .
- تاب داده ؛ با تاب ، پیچان :
لعلش چو عقیق گوهرآگین
زلفش چو کمند تاب داده .
- خداداده ؛ عطیه ٔ الهی . بخشش الهی :
بملک خداداده خرسند باش .
خداداده را چون توان بست راه .
خدادادت این چیره دستی که هست
مشو بر خدادادگان چیره دست .
چو شه دید گنج فرستاده را
چهار آرزوی خداداده را...
- دل داده ؛ عاشق . دلباخته :
دلداده را ملامت کردن چه سود دارد
میباید این نصیحت کردن بدلستانان .
- رنگ داده ؛ بارنگ . رنگین :
بیا ساقی آن رنگ داده عبیر...
- زهرآب داده ؛ آغشته به آب زهر.
زنهارداده ؛ در پناه گرفته شده .
- ناداده ؛ عطا نکرده . نبخشیده .
|| کنایه از نصیب و قسمت است :
تو مخروش وز داده خرسند باش
به گیتی درخت برومند باش .
در کام اژدها و پلنگ آب خورده ایم
هر صبح و شام داده ٔ ما میرسد بما.
|| پرداخته شده (پول ). (در اصطلاح بانک ).
دل بمهر امیر دادستم
کس نگوید که داده باز ستان .
فرخی .
چون کریمان کز عطای داده نسیانشان بود
عفو حق را از خطای خلق نسیان دیده اند.
خاقانی .
آخر آن بوسه که روزی دادی
داده را روز دگر باز مگیر.
خاقانی .
بدارا نداد آنچه داد از نخست
همان داده را نیز ازو باز جست .
نظامی .
|| عطا. عطیه . بخشش :
ببایدش دادن بسی خواسته
که نیکو بود داده ناخواسته .
دقیقی .
خواسته ننهد و ناخواسته بسیار دهد
از نهاده ٔ پدر و داده ٔ دارنده اله .
فرخی .
داده ٔ خود سپهر بستاند
نقش اﷲ جاودان ماند.
سنائی .
داده ٔ تو نه زان نهادم پیش
تا رجوع افتدت به داده ٔ خویش .
نظامی .
قسمت حق است مه را روی نغز
داده ٔ بخت است گل را بوی نغز.
مولوی .
کلمه ٔ داده را در این معانی ترکیباتی است چون : آب داده ؛ گوهردار؛ تیزکرده .
- تاب داده ؛ با تاب ، پیچان :
لعلش چو عقیق گوهرآگین
زلفش چو کمند تاب داده .
سعدی .
- خداداده ؛ عطیه ٔ الهی . بخشش الهی :
بملک خداداده خرسند باش .
نظامی .
خداداده را چون توان بست راه .
نظامی .
خدادادت این چیره دستی که هست
مشو بر خدادادگان چیره دست .
نظامی .
چو شه دید گنج فرستاده را
چهار آرزوی خداداده را...
نظامی .
- دل داده ؛ عاشق . دلباخته :
دلداده را ملامت کردن چه سود دارد
میباید این نصیحت کردن بدلستانان .
سعدی .
- رنگ داده ؛ بارنگ . رنگین :
بیا ساقی آن رنگ داده عبیر...
نظامی .
- زهرآب داده ؛ آغشته به آب زهر.
زنهارداده ؛ در پناه گرفته شده .
- ناداده ؛ عطا نکرده . نبخشیده .
|| کنایه از نصیب و قسمت است :
تو مخروش وز داده خرسند باش
به گیتی درخت برومند باش .
فردوسی .
در کام اژدها و پلنگ آب خورده ایم
هر صبح و شام داده ٔ ما میرسد بما.
میرزا صدرالدین مشهدی (از آنندراج ).
|| پرداخته شده (پول ). (در اصطلاح بانک ).
