درمانده
لغت‌نامه دهخدا
درمانده . [ دَ دَ / دِ ] (ن مف مرکب ) پریشان . تنگدست . بی کمک . عاجز. ناچار. (ناظم الاطباء). ناتوان افتاده . از کار افتاده . رنجور. ازپاافتاده . فرومانده . حسیر. قردم . کلیل . (منتهی الارب ). لهیف . محصر. (دهار). مسکین . مضطر. مفهوت . مُلْجاء. (منتهی الارب ). مَندور. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ). نأناء. نأناء. نؤنؤ. (منتهی الارب ). دهار. (فرهنگ اسدی نخجوانی ) :
جوینده را نویدی خواهنده را امیدی
درمانده را نجاتی درویش را نوائی .
سه روز میان ایشان حرب قایم گشت تا عاقبت درمانده شدند و حصار بدادند. (تاریخ سیستان ). چاره ای ساخت چنانکه محبوسان و درماندگان سازند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 431). من مردیم پیر شده و چشم و تن درمانده و مشاهده نتوانم کرد. (تاریخ بیهقی ص 490). رشید را که مایه ٔ عمر به آخر رسیده و آن تن درمانده به تن خویش حرکت باید کرد. (تاریخ بیهقی ص 429). درماندگان محال بسیار گویند. (تاریخ بیهقی ).
هرچند که بی رفیق و یارم
درمانده ٔ خلق روزگارم .
شادان شده ای که من به یمگان
درمانده و خوار و بی زوارم .
در کار خویش عاجز و درمانده نیستم
فضل مرا بجمله مقرند خاص و عام .
آنها که ندانند ز فعل بد اینها
درمانده و دل خسته و با درد و عنااند.
الیاس در دریاها است تا درماندگان را یاری کند. (قصص الانبیاء ص 197).
بس عاجز و درمانده و بس کوفته چون من
کز چنگ بلا زود به فرّ تو رها شد.
دل خواست عشقش از من و دادم به اضطرار
درمانده کارها کند از اضطرار خویش .
در غم آن لعبت یوسف جمال چَه ْزنخ
شد دلم درمانده چون یوسف به چاه بی رسن .
خود صبر ز بُن بکار درمانده تر است
احسنت زهی صبر چو شمشیر خطیب .
نالنده ٔ فراقم وز من طبیب عاجز
درمانده ٔ اجل را درمان چگونه باشد.
هر کجا اسبی ، با بارخری درمانده است
هر کجا شیری از زخم سگی ممتحن است .
مسلم کسی را بود روزه داشت
که درمانده ای را دهد نان و چاشت .
بفرمود صاحب نظر بنده را
که خوشنود کن مرد درمنده را.
چو درویش بی برگ دیدم درخت
قوی بازوان ، سست و درمانده سخت .
نه گریان و درمانده بودی و خرد
که شبها ز دست تو خوابم نبرد؟
که درمانده ام دست گیر ای صنم
بجان آمدم رحم کن بر تنم .
حال درماندگان کسی داند
که به احوال خود فروماند.
دل درماندگان گناه و شرمساران روی سیاه را از مشرق و مغرب صفو عفو آب و خاک پاک آن زمین شربت شفا و داروی درمان . (ترجمه ٔ محاسن اصفهان آوی ص 116).
دل درماندگان بدست آور
بر ستم پیشگان شکست آور.
اًکناب ؛ درمانده و بنده شدن زبان . خَضِد؛ درمانده از ایستادن . خِنَّوت ؛ درمانده ٔ گول . عِبام ؛ درمانده ٔ گران جسم . عَبَکة؛ درمانده ٔدشمن روی . فدامة، قَرَد؛ درمانده به سخن شدن . مخضود؛درمانده از استادن . هَدّاب ؛ درمانده ٔ گران سنگ کندخاطر. (از منتهی الارب ).
- درمانده در سخن ؛ الکن . عاجز از سخن گفتن . طُشاة. طُشَاءة. عَفّاط. عِفاطّی . عِفْطی ّ. فَه ّ. هلبوث .(منتهی الارب ). || خسته و مانده (به معنی امروز). تَعِب : عَی ّ. عَیّی ، عَیّان ، عَیایاء؛ درمانده در کار. (منتهی الارب ).
جوینده را نویدی خواهنده را امیدی
درمانده را نجاتی درویش را نوائی .
فرخی .
سه روز میان ایشان حرب قایم گشت تا عاقبت درمانده شدند و حصار بدادند. (تاریخ سیستان ). چاره ای ساخت چنانکه محبوسان و درماندگان سازند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 431). من مردیم پیر شده و چشم و تن درمانده و مشاهده نتوانم کرد. (تاریخ بیهقی ص 490). رشید را که مایه ٔ عمر به آخر رسیده و آن تن درمانده به تن خویش حرکت باید کرد. (تاریخ بیهقی ص 429). درماندگان محال بسیار گویند. (تاریخ بیهقی ).
هرچند که بی رفیق و یارم
درمانده ٔ خلق روزگارم .
ناصرخسرو.
شادان شده ای که من به یمگان
درمانده و خوار و بی زوارم .
ناصرخسرو.
در کار خویش عاجز و درمانده نیستم
فضل مرا بجمله مقرند خاص و عام .
ناصرخسرو.
آنها که ندانند ز فعل بد اینها
درمانده و دل خسته و با درد و عنااند.
ناصرخسرو.
الیاس در دریاها است تا درماندگان را یاری کند. (قصص الانبیاء ص 197).
بس عاجز و درمانده و بس کوفته چون من
کز چنگ بلا زود به فرّ تو رها شد.
مسعودسعد.
دل خواست عشقش از من و دادم به اضطرار
درمانده کارها کند از اضطرار خویش .
ادیب صابر.
در غم آن لعبت یوسف جمال چَه ْزنخ
شد دلم درمانده چون یوسف به چاه بی رسن .
سوزنی .
خود صبر ز بُن بکار درمانده تر است
احسنت زهی صبر چو شمشیر خطیب .
عمادی .
نالنده ٔ فراقم وز من طبیب عاجز
درمانده ٔ اجل را درمان چگونه باشد.
خاقانی .
هر کجا اسبی ، با بارخری درمانده است
هر کجا شیری از زخم سگی ممتحن است .
؟ (از تاج المآثر).
مسلم کسی را بود روزه داشت
که درمانده ای را دهد نان و چاشت .
سعدی .
بفرمود صاحب نظر بنده را
که خوشنود کن مرد درمنده را.
سعدی .
چو درویش بی برگ دیدم درخت
قوی بازوان ، سست و درمانده سخت .
سعدی .
نه گریان و درمانده بودی و خرد
که شبها ز دست تو خوابم نبرد؟
سعدی .
که درمانده ام دست گیر ای صنم
بجان آمدم رحم کن بر تنم .
سعدی .
حال درماندگان کسی داند
که به احوال خود فروماند.
سعدی .
دل درماندگان گناه و شرمساران روی سیاه را از مشرق و مغرب صفو عفو آب و خاک پاک آن زمین شربت شفا و داروی درمان . (ترجمه ٔ محاسن اصفهان آوی ص 116).
دل درماندگان بدست آور
بر ستم پیشگان شکست آور.
اوحدی .
اًکناب ؛ درمانده و بنده شدن زبان . خَضِد؛ درمانده از ایستادن . خِنَّوت ؛ درمانده ٔ گول . عِبام ؛ درمانده ٔ گران جسم . عَبَکة؛ درمانده ٔدشمن روی . فدامة، قَرَد؛ درمانده به سخن شدن . مخضود؛درمانده از استادن . هَدّاب ؛ درمانده ٔ گران سنگ کندخاطر. (از منتهی الارب ).
- درمانده در سخن ؛ الکن . عاجز از سخن گفتن . طُشاة. طُشَاءة. عَفّاط. عِفاطّی . عِفْطی ّ. فَه ّ. هلبوث .(منتهی الارب ). || خسته و مانده (به معنی امروز). تَعِب : عَی ّ. عَیّی ، عَیّان ، عَیایاء؛ درمانده در کار. (منتهی الارب ).
