دورویه
لغت‌نامه دهخدا
دورویه . [ دُ ی َ / ی ِ ] (ص نسبی ، ق مرکب ) دورو.هر چیز که دارای دورو باشد. (ناظم الاطباء). پشت ورودار. مقابل یک رو. مقابل یک رویه . دارای دوسو و دارای دوطرف . (یادداشت مؤلف ). طارة. (المنجد) :
چیست آن گرد بزرگ اشکم دورویه ٔ زشت
دره در روی کشیده به شکم دره زنی .
دورویه نیستیم چو کاغذ به هیچ روی
گردون قلم ز بهر چه بر ما همی کشد.
از خنجر دورویه سه کشور گرفتنش
وز ناچخ سه پایه دوسلطان شکستنش .
چون تیغ دورویه بر گشاید
ده ده سر دشمنان رباید.
- کمر دورویه ؛ پشت و رو یکی :
جوزا کمر دورویه بسته
بر تخت دوپیکری نشسته .
چون گل کمر دورویه می بست
رویین در پای و شمع در دست .
|| دوتایی و مضاعف . (ناظم الاطباء). || دو صف .دو قطار. دورده . دورسته . از دو سو. از دو جانب . از دو لشکر. از دو سوی . از دو طرف . (یادداشت مؤلف ) :
برآورد شاه از کمینگاه سر
نبد تور را از دورویه گذر.
دورویه ز لشکر برآمد خروش
زمین آمد از نعل اسبان بجوش .
گشاده نباید که دارید راه
دورویه پس وپیش آن رزمگاه .
برآویخت با نامور مهرنوش
دورویه ز لشکر برآمد خروش .
سرا و مجلس پرمردم و دورویه بپای
غلام و چاکر هر یک به خدمت اندرخور.
ز دورویه دشمن ندانم برست
نه پیداست کاختر که را یاور است .
و دیگر لشکرها دورویه پیرامون مزدکیان که برخوان نشسته بودند درگرفتند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 90).
دورویه سماطینی آراسته
نشینندگان جمله برخاسته .
ز جای گوسفندان تا در کاخ
دورویه سنگها زد شاخ در شاخ .
دورویه آن سپه درهم فتادند
در کینه به یکدیگر گشادند.
دورویه سپه پاس برداشتند
مگس گرد خرگاه نگذاشتند.
- دارهای دورویه ؛ دارها که در برابر هم در یک صف برپا کنند : روز چهارشنبه این علی را با صدوهفتاد تن بر دارها کشیدند... و این دارهای دورویه بود از در آن سوراخ تا آنجا که رسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 574).
- دورویه (یا به دورویه ) ایستادن (یا ستادن ) ؛ به دو ردیف ایستادن . در دوصف روبروی هم قرارگرفتن . در دو رده برابر هم ایستادن : لشکر با سلاح و برگستوان و جامه های دیبای گوناگون با عماریها و سلاحها به دورویه بایستادند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 290). صحنی فراخ چنانکه لشکر به دورویه بایستادی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 349).
دورویه ستادند برجای جنگ
نمودند بر پیش دستی درنگ .
دورویه ستادند بر در سپاه
سخن پرور آمد در ایوان شاه .
- دورویه سپاه (یا سپه ) ؛ دو سپاه مقابل . (ناظم الاطباء). دو صف لشکر متخاصم :
و گر در میان دورویه سپاه
بگردی همی از پی نام و جاه .
بدان تا میان دورویه سپاه
بود گرد اسب افکن و رزم خواه .
- || دو رسته لشکری برابر هم صف کشیده :
بدان تا میان دورویه سپاه
رسید اندر آن سایه ٔ تخت شاه .
- دورویه (یا از دورویه ) صف زدن ؛ دورویه صف برکشیدن . رده کشیدن در دوطرف راه :
سه منزل سپه داد زی راه روی
دورویه زده صف به کردار کوی .
دورویه گرد تخت پادشاییش
کشیده صف غلامان سراییش .
- || از دو طرف دو سپاه متخاصم صف بستن . از دو سوی میدان رزم صف کشیدن :
سپه از دورویه کشیدند صف
همه نیزه و تیغ هندی به کف .
ز لشکرگه پهلوان بر دو میل
کشیده دورویه رده ژنده پیل .
دورویه سپه برکشیدند صف
همه نیزه و تیغ و زوبین به کف .
دلیران پرخاش دورویه صف
کشیدند جان برنهاده به کف .
چو صف زد ز دورویه یکسر سپاه
غریو از دل کوس برشد به ماه .
- سپاه دورویه ؛ دورویه سپاه . دو لشکر تعبیه که برابر هم قرار گرفته باشند :
سپاه دورویه خودآگاه نی
کسی را سوی پهلوان راه نی .
رجوع به ترکیب دورویه سپاه شود. || دودمه . دولبه .
- امثال :
شمشیر دورویه کار یکرویه کند .
|| دولا. (یادداشت مؤلف ). || گل رعنا که یک روی زرد و روی دیگر سرخ دارد. دورو. دوروی .گل قحبه . دودیمه . گل دوآتشه . وردالفجار. وردالحمار.(یادداشت مؤلف ) :
دورویه گل چوپاره ٔ از سرخ دیبه است
چون پشت او به رشته ٔ زرین بیاژنی .
گل دورویه چونان چون قمرها در دوپیکرها.
|| (اصطلاح موسیقی ) دف دوروی . تنبور. دایره . داریه . (یادداشت مؤلف ). لغتی است در دایره (داریه ) :
آن خرپدرت به کشت خاشاک زدی
مامات دف و دورویه چالاک زدی
آن بر سر گورها تبارک خواندی
وین بر در خانه ها تبوراک زدی .
گوییا چون دورویه گشته ستی
کو کند هر زمان به هر سو روی .
|| منافق . دوروی :
سدیگر سخن چین و دورویه مرد
بکوشد برانگیزد از آب گرد.
|| دوگونه . ذوجنبتین . دارای دوجنبه . دارای دو صورت متضاد. (از یادداشت مؤلف ) :
و گرنه سرانشان برآرم به دار
دورویه بود گردش روزگار.
|| آنچه از پارچه و قماش که پشت و رویش از لطافت و گل نقشه و بافت یکسان باشد. (یادداشت مؤلف ) :
شبانگه خواهدم دورویه دیبا
ندیمی را پریرویان زیبا.
چیست آن گرد بزرگ اشکم دورویه ٔ زشت
دره در روی کشیده به شکم دره زنی .
سوزنی .
دورویه نیستیم چو کاغذ به هیچ روی
گردون قلم ز بهر چه بر ما همی کشد.
جمال الدین عبدالرزاق .
از خنجر دورویه سه کشور گرفتنش
وز ناچخ سه پایه دوسلطان شکستنش .
خاقانی .
چون تیغ دورویه بر گشاید
ده ده سر دشمنان رباید.
نظامی .
- کمر دورویه ؛ پشت و رو یکی :
جوزا کمر دورویه بسته
بر تخت دوپیکری نشسته .
نظامی .
چون گل کمر دورویه می بست
رویین در پای و شمع در دست .
نظامی .
|| دوتایی و مضاعف . (ناظم الاطباء). || دو صف .دو قطار. دورده . دورسته . از دو سو. از دو جانب . از دو لشکر. از دو سوی . از دو طرف . (یادداشت مؤلف ) :
برآورد شاه از کمینگاه سر
نبد تور را از دورویه گذر.
فردوسی .
دورویه ز لشکر برآمد خروش
زمین آمد از نعل اسبان بجوش .
فردوسی .
گشاده نباید که دارید راه
دورویه پس وپیش آن رزمگاه .
فردوسی .
برآویخت با نامور مهرنوش
دورویه ز لشکر برآمد خروش .
فردوسی .
سرا و مجلس پرمردم و دورویه بپای
غلام و چاکر هر یک به خدمت اندرخور.
فرخی .
ز دورویه دشمن ندانم برست
نه پیداست کاختر که را یاور است .
اسدی .
و دیگر لشکرها دورویه پیرامون مزدکیان که برخوان نشسته بودند درگرفتند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 90).
دورویه سماطینی آراسته
نشینندگان جمله برخاسته .
نظامی .
ز جای گوسفندان تا در کاخ
دورویه سنگها زد شاخ در شاخ .
نظامی .
دورویه آن سپه درهم فتادند
در کینه به یکدیگر گشادند.
نظامی .
دورویه سپه پاس برداشتند
مگس گرد خرگاه نگذاشتند.
نظامی .
- دارهای دورویه ؛ دارها که در برابر هم در یک صف برپا کنند : روز چهارشنبه این علی را با صدوهفتاد تن بر دارها کشیدند... و این دارهای دورویه بود از در آن سوراخ تا آنجا که رسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 574).
- دورویه (یا به دورویه ) ایستادن (یا ستادن ) ؛ به دو ردیف ایستادن . در دوصف روبروی هم قرارگرفتن . در دو رده برابر هم ایستادن : لشکر با سلاح و برگستوان و جامه های دیبای گوناگون با عماریها و سلاحها به دورویه بایستادند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 290). صحنی فراخ چنانکه لشکر به دورویه بایستادی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 349).
دورویه ستادند برجای جنگ
نمودند بر پیش دستی درنگ .
نظامی .
دورویه ستادند بر در سپاه
سخن پرور آمد در ایوان شاه .
سعدی .
- دورویه سپاه (یا سپه ) ؛ دو سپاه مقابل . (ناظم الاطباء). دو صف لشکر متخاصم :
و گر در میان دورویه سپاه
بگردی همی از پی نام و جاه .
فردوسی .
بدان تا میان دورویه سپاه
بود گرد اسب افکن و رزم خواه .
فردوسی .
- || دو رسته لشکری برابر هم صف کشیده :
بدان تا میان دورویه سپاه
رسید اندر آن سایه ٔ تخت شاه .
فردوسی .
- دورویه (یا از دورویه ) صف زدن ؛ دورویه صف برکشیدن . رده کشیدن در دوطرف راه :
سه منزل سپه داد زی راه روی
دورویه زده صف به کردار کوی .
اسدی .
دورویه گرد تخت پادشاییش
کشیده صف غلامان سراییش .
نظامی .
- || از دو طرف دو سپاه متخاصم صف بستن . از دو سوی میدان رزم صف کشیدن :
سپه از دورویه کشیدند صف
همه نیزه و تیغ هندی به کف .
فردوسی .
ز لشکرگه پهلوان بر دو میل
کشیده دورویه رده ژنده پیل .
فردوسی .
دورویه سپه برکشیدند صف
همه نیزه و تیغ و زوبین به کف .
فردوسی .
دلیران پرخاش دورویه صف
کشیدند جان برنهاده به کف .
اسدی .
چو صف زد ز دورویه یکسر سپاه
غریو از دل کوس برشد به ماه .
اسدی .
- سپاه دورویه ؛ دورویه سپاه . دو لشکر تعبیه که برابر هم قرار گرفته باشند :
سپاه دورویه خودآگاه نی
کسی را سوی پهلوان راه نی .
فردوسی .
رجوع به ترکیب دورویه سپاه شود. || دودمه . دولبه .
- امثال :
شمشیر دورویه کار یکرویه کند .
(یادداشت مؤلف ).
|| دولا. (یادداشت مؤلف ). || گل رعنا که یک روی زرد و روی دیگر سرخ دارد. دورو. دوروی .گل قحبه . دودیمه . گل دوآتشه . وردالفجار. وردالحمار.(یادداشت مؤلف ) :
دورویه گل چوپاره ٔ از سرخ دیبه است
چون پشت او به رشته ٔ زرین بیاژنی .
منوچهری .
گل دورویه چونان چون قمرها در دوپیکرها.
منوچهری .
|| (اصطلاح موسیقی ) دف دوروی . تنبور. دایره . داریه . (یادداشت مؤلف ). لغتی است در دایره (داریه ) :
آن خرپدرت به کشت خاشاک زدی
مامات دف و دورویه چالاک زدی
آن بر سر گورها تبارک خواندی
وین بر در خانه ها تبوراک زدی .
رودکی .
گوییا چون دورویه گشته ستی
کو کند هر زمان به هر سو روی .
ناصرخسرو.
|| منافق . دوروی :
سدیگر سخن چین و دورویه مرد
بکوشد برانگیزد از آب گرد.
فردوسی .
|| دوگونه . ذوجنبتین . دارای دوجنبه . دارای دو صورت متضاد. (از یادداشت مؤلف ) :
و گرنه سرانشان برآرم به دار
دورویه بود گردش روزگار.
فردوسی .
|| آنچه از پارچه و قماش که پشت و رویش از لطافت و گل نقشه و بافت یکسان باشد. (یادداشت مؤلف ) :
شبانگه خواهدم دورویه دیبا
ندیمی را پریرویان زیبا.
(ویس و رامین ).
