دوله
لغت‌نامه دهخدا
دوله . [ دَ ل َ / ل ِ ] (اِ) دایره . (از برهان (فرهنگ جهانگیری ). || گردباد. (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (برهان ) (از فرهنگ جهانگیری ). گردباد که آن را دیوباد نیز گویند. (شرفنامه ٔ منیری ). || زلف . (از برهان ) (آنندراج ) (ازفرهنگ جهانگیری ). پیاله و پیمانه ٔ شراب . (از آنندراج ) (از برهان ) (فرهنگ جهانگیری ). پیمانه ٔ شراب . (شرفنامه ٔ منیری ). || پشته ٔ بلند. (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (برهان ) (فرهنگ جهانگیری ) :
هر که بر این ره نرود دره ودوله ست رهش
من که بر این شاهرهم برره هموارم از او.
- دوله بر دوله ؛ پر از فراز و نشیب . با پیچ و خم بسیار :
شب تاریک و دیو بیغوله
راه باریک و دوله بر دوله .
|| رفتن سرابالا و سراشیب . (از ناظم الاطباء) (آنندراج ). به معنی دایره نیز آمده است چه قطر دایره را که عربی است در کتب قدیم به پارسی گنج دوله ترجمه کرده اند و گنج به معنی گنجایش است . (از آنندراج ) (از انجمن آرا). || مویه و زاری و فغان و ناله . ولوله و غریو. (ناظم الاطباء). فریاد و ناله . (آنندراج ) (انجمن آرا). || صدای سگ و شغال را نیز گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا). مویه و ناله ٔ سگ . (برهان ).
- دوله کردن ؛ صدا کردن سگ و شغال . زوزه کردن :
لیک نزدیک او چنان باشد
که سگ از دور می کند دوله .
گرد خاوند خویش می گردید
دوله کرده به خاک می غلطید.
|| شکم . (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (از فرهنگ جهانگیری ) (انجمن آرا). شکم آدمی و سایر حیوانات . (برهان ) (لغت محلی شوشتر). شکنبه . (آنندراج ) (انجمن آرا) :
شهله چربش دوله گیپا پاچه دست و کله سر
روده زیچک شش حسیبک دل کباب و خون جگر.
|| شخصی که خود را صاحب کمال وانماید و آنچنان نباشد. (ناظم الاطباء) (برهان ) (از فرهنگ جهانگیری ). آنکه خود را چیزی داند و نبود. (شرفنامه ٔ منیری ). || چلپاسه . (ناظم الاطباء). || خاک و غبار و گرد. (ناظم الاطباء). گرد و خاک . (از برهان ). و رجوع به دولَخ شود.
- دوله باد ؛ باد که گرد و خاک برانگیزد : پنداشتند که آن جماعت مگر سیلابی بودند که فروگذشت یا دوله بادی که از روی خاک غباری برانگیخت . (تاریخ جهانگشای جوینی ).
|| (ص ) احمق و ابله . (ناظم الاطباء).
هر که بر این ره نرود دره ودوله ست رهش
من که بر این شاهرهم برره هموارم از او.
مولوی (از آنندراج ).
- دوله بر دوله ؛ پر از فراز و نشیب . با پیچ و خم بسیار :
شب تاریک و دیو بیغوله
راه باریک و دوله بر دوله .
اوحدی (از آنندراج ).
|| رفتن سرابالا و سراشیب . (از ناظم الاطباء) (آنندراج ). به معنی دایره نیز آمده است چه قطر دایره را که عربی است در کتب قدیم به پارسی گنج دوله ترجمه کرده اند و گنج به معنی گنجایش است . (از آنندراج ) (از انجمن آرا). || مویه و زاری و فغان و ناله . ولوله و غریو. (ناظم الاطباء). فریاد و ناله . (آنندراج ) (انجمن آرا). || صدای سگ و شغال را نیز گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا). مویه و ناله ٔ سگ . (برهان ).
- دوله کردن ؛ صدا کردن سگ و شغال . زوزه کردن :
لیک نزدیک او چنان باشد
که سگ از دور می کند دوله .
فرخی (ازجهانگیری ).
گرد خاوند خویش می گردید
دوله کرده به خاک می غلطید.
نزاری (از آنندراج ).
|| شکم . (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (از فرهنگ جهانگیری ) (انجمن آرا). شکم آدمی و سایر حیوانات . (برهان ) (لغت محلی شوشتر). شکنبه . (آنندراج ) (انجمن آرا) :
شهله چربش دوله گیپا پاچه دست و کله سر
روده زیچک شش حسیبک دل کباب و خون جگر.
بسحاق اطعمه (از آنندراج ).
|| شخصی که خود را صاحب کمال وانماید و آنچنان نباشد. (ناظم الاطباء) (برهان ) (از فرهنگ جهانگیری ). آنکه خود را چیزی داند و نبود. (شرفنامه ٔ منیری ). || چلپاسه . (ناظم الاطباء). || خاک و غبار و گرد. (ناظم الاطباء). گرد و خاک . (از برهان ). و رجوع به دولَخ شود.
- دوله باد ؛ باد که گرد و خاک برانگیزد : پنداشتند که آن جماعت مگر سیلابی بودند که فروگذشت یا دوله بادی که از روی خاک غباری برانگیخت . (تاریخ جهانگشای جوینی ).
|| (ص ) احمق و ابله . (ناظم الاطباء).
