رش
لغت‌نامه دهخدا
رش . [ رَ ] (اِ) قسمی ازخرمای سیاه . (ناظم الاطباء) (از برهان ) (لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی کتابخانه مؤلف ) (از فرهنگ جهانگیری ). نوعی خرمای سیاه و بالیده . (از فرهنگ فارسی معین ) (از شعوری ج 2 ورق 8). خرمای سیاه پرگوشت کم قوت کم شیرینی . (از انجمن آرا) (آنندراج ) (از فرهنگ رشیدی ) (از فرهنگ سروری ). خرمای سیاه . (فرهنگ خطی ) :
گر ز سوی بصره می آید هزاران قوصره
ازبرای مصلحت چنگال از رش می کند.
|| نوعی از انجیر. (ناظم الاطباء) (انجمن آرا) (از برهان ) (لغت محلی شوشتر) (از فرهنگ جهانگیری ) (از شعوری ج 2 ورق 8) (از فرهنگ رشیدی ). || سیماب و جیوه . (ناظم الاطباء). سیماب . (انجمن آرا) (آنندراج ) (فرهنگ جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از ذیل فرهنگ سروری چ دبیرسیاقی ). سیماب و زیبق . (از برهان ) (لغت محلی شوشتر). سیماب که جیوه و ژیوه نیز گویند. (از شعوری ج 2 ورق 8). || خاکه ٔ برنج یعنی گردی که پس از کوبیدن شلتوک با نمک و حصول برنج بدست می آید. (ناظم الاطباء). مخفف رشت . رش برنج ، نمک و خاکی که از کوفتن برنج با نمک ماندو آن را برای محکم کردن کاهگل بامها بکار برند. در برنج پوست آن را می گویند و کنجاره یعنی ثفل کنجد را رهسی می گویند. آیا رش و رهشی یکی نیست ؟ (یادداشت مؤلف ). || نام روز یازدهم است از هر ماه شمسی ، و در این روز سفر و صحبت ممنوع است . (از انجمن آرا) (آنندراج ) (برهان ). نام روز یازدهم از هر ماه شمسی . (ناظم الاطباء). روز هیجدهم از هر ماه شمسی ، و در برخی از فرهنگها که یازدهم آمده خطاست . (از یادداشت مؤلف ). روز هیجدهم از هر ماه شمسی . (فرهنگ فارسی معین ) (از غیاث اللغات ) (از شعوری ج 2 ورق 8) (از سروری ) (از فرهنگ رشیدی ). روزی است از ماه پارسیان که آن را رش خوانند. (لغت فرس اسدی ). روز هیجدهم از هر ماه شمسی و در این روز با دوستان صحبت داشتن و سفر کردن ممنوع است . (فرهنگ جهانگیری ) :
می سوری بخواه کآمد رش
مطربان پیش دار و باده بکش .
چو هور سپهر آورد روز رش
ترا زندگی باد پدرام و خوش .
درآمد در آن خانه ٔ چون بهشت
به روز رش از ماه اردیبهشت .
می خور کت باد نوش بر سمن و پیلگوش
روز رش رام و جوش روزخور و ماه و باد.
|| (اِخ ) نام فرشته ٔ موکل بر این روز (روز هیجدهم از هر ماه شمسی ) که عدل نیز در دست اوست . (از فرهنگ جهانگیری ) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی ). نام فرشته ای است که موکل روز رش و مدبر امور و مصالحی است که در آن روز واقع شود. (از انجمن آرا) (آنندراج ) (از شعوری ج 2 ورق 8). بموجب مذهب زرتشت فرشته ٔ عدالت را گویند، و اصل تلفظ آن رشن است و شکل قدیمتر رشنو بوده . (از لغات شاهنامه ). نام فرشته ٔ داد است و روز هیجدهم هر ماه به نگهبانی وی سپرده است و در اوستا نام او رشنو آمده است . و دشمن دزدان و راهزنان و موکل بر عدل و داد. (یادداشت مؤلف ). نام فرشته ای هم هست که عدل بر دست اوست و مصالح روز رش به او تعلق دارد. (برهان ). محمد معین گوید: «= رشن ، اوستا رشنو ، پهلوی رشن که صفت است به معنی عادل و دادگر. رشن در اوستا نام فرشته ٔ عدالت است ودر یشتها مکرر از او یاد شده ، کلمه ٔ رشن از مصدر رز به معنی مرتب ساختن و انتظام ، اشتقاق یافته و به همین معنی در اوستا (از جمله مهریشت بند 14) بسیار آمده . ایزد رشن با مهر و سروش رابطه دارد، یشتهای متعلق به این ایزدان نیز در اوستا جنب هم جای داده شده چنانکه روزهای سه گانه ٔ شانزدهم و هفدهم و هیجدهم هر ماه منسوب به آنان است . در ادبیات متأخر زرتشتی این سه به محاکمه ٔ روز جزا گماشته شده اند و رشن سومین داور روز واپسین است ، صفت رزیشته یعنی راست تر و درست تر، برای او در اوستا یاد شده . در پارسی معمولاً وی رارشن راست و گاه رشن گویند. اسدی در لغت فرس (ص 223) آرد: بیرونی در فهرست روزهای ایران او را «رسن » و درخوارزمی «رشن » یاد کرده است . (از حاشیه ٔ برهان قاطعچ معین ).
گر ز سوی بصره می آید هزاران قوصره
ازبرای مصلحت چنگال از رش می کند.
بسحاق اطعمه (از آنندراج ).
|| نوعی از انجیر. (ناظم الاطباء) (انجمن آرا) (از برهان ) (لغت محلی شوشتر) (از فرهنگ جهانگیری ) (از شعوری ج 2 ورق 8) (از فرهنگ رشیدی ). || سیماب و جیوه . (ناظم الاطباء). سیماب . (انجمن آرا) (آنندراج ) (فرهنگ جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از ذیل فرهنگ سروری چ دبیرسیاقی ). سیماب و زیبق . (از برهان ) (لغت محلی شوشتر). سیماب که جیوه و ژیوه نیز گویند. (از شعوری ج 2 ورق 8). || خاکه ٔ برنج یعنی گردی که پس از کوبیدن شلتوک با نمک و حصول برنج بدست می آید. (ناظم الاطباء). مخفف رشت . رش برنج ، نمک و خاکی که از کوفتن برنج با نمک ماندو آن را برای محکم کردن کاهگل بامها بکار برند. در برنج پوست آن را می گویند و کنجاره یعنی ثفل کنجد را رهسی می گویند. آیا رش و رهشی یکی نیست ؟ (یادداشت مؤلف ). || نام روز یازدهم است از هر ماه شمسی ، و در این روز سفر و صحبت ممنوع است . (از انجمن آرا) (آنندراج ) (برهان ). نام روز یازدهم از هر ماه شمسی . (ناظم الاطباء). روز هیجدهم از هر ماه شمسی ، و در برخی از فرهنگها که یازدهم آمده خطاست . (از یادداشت مؤلف ). روز هیجدهم از هر ماه شمسی . (فرهنگ فارسی معین ) (از غیاث اللغات ) (از شعوری ج 2 ورق 8) (از سروری ) (از فرهنگ رشیدی ). روزی است از ماه پارسیان که آن را رش خوانند. (لغت فرس اسدی ). روز هیجدهم از هر ماه شمسی و در این روز با دوستان صحبت داشتن و سفر کردن ممنوع است . (فرهنگ جهانگیری ) :
می سوری بخواه کآمد رش
مطربان پیش دار و باده بکش .
خسروی .
چو هور سپهر آورد روز رش
ترا زندگی باد پدرام و خوش .
فردوسی .
درآمد در آن خانه ٔ چون بهشت
به روز رش از ماه اردیبهشت .
فردوسی .
می خور کت باد نوش بر سمن و پیلگوش
روز رش رام و جوش روزخور و ماه و باد.
منوچهری .
|| (اِخ ) نام فرشته ٔ موکل بر این روز (روز هیجدهم از هر ماه شمسی ) که عدل نیز در دست اوست . (از فرهنگ جهانگیری ) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی ). نام فرشته ای است که موکل روز رش و مدبر امور و مصالحی است که در آن روز واقع شود. (از انجمن آرا) (آنندراج ) (از شعوری ج 2 ورق 8). بموجب مذهب زرتشت فرشته ٔ عدالت را گویند، و اصل تلفظ آن رشن است و شکل قدیمتر رشنو بوده . (از لغات شاهنامه ). نام فرشته ٔ داد است و روز هیجدهم هر ماه به نگهبانی وی سپرده است و در اوستا نام او رشنو آمده است . و دشمن دزدان و راهزنان و موکل بر عدل و داد. (یادداشت مؤلف ). نام فرشته ای هم هست که عدل بر دست اوست و مصالح روز رش به او تعلق دارد. (برهان ). محمد معین گوید: «= رشن ، اوستا رشنو ، پهلوی رشن که صفت است به معنی عادل و دادگر. رشن در اوستا نام فرشته ٔ عدالت است ودر یشتها مکرر از او یاد شده ، کلمه ٔ رشن از مصدر رز به معنی مرتب ساختن و انتظام ، اشتقاق یافته و به همین معنی در اوستا (از جمله مهریشت بند 14) بسیار آمده . ایزد رشن با مهر و سروش رابطه دارد، یشتهای متعلق به این ایزدان نیز در اوستا جنب هم جای داده شده چنانکه روزهای سه گانه ٔ شانزدهم و هفدهم و هیجدهم هر ماه منسوب به آنان است . در ادبیات متأخر زرتشتی این سه به محاکمه ٔ روز جزا گماشته شده اند و رشن سومین داور روز واپسین است ، صفت رزیشته یعنی راست تر و درست تر، برای او در اوستا یاد شده . در پارسی معمولاً وی رارشن راست و گاه رشن گویند. اسدی در لغت فرس (ص 223) آرد: بیرونی در فهرست روزهای ایران او را «رسن » و درخوارزمی «رشن » یاد کرده است . (از حاشیه ٔ برهان قاطعچ معین ).
