زبان
لغت‌نامه دهخدا
زبان . [ زَب ْ با ] (اِخ ) ابن علأبن عمار مازنی مکنی به ابوعمرو (70-154 هَ . ق .) یکی از قراء سبعه . یونس و دیگر مشایخ بصریین قرائت از وی گرفته اند. (ازفهرست ابن الندیم ). یاقوت آرد: زبان بن علأبن عمار مکنی به ابوعمروبن عریان بن عبداﷲ...بن خزاعه بن مازن بن ... الیاس بن مضربن معدبن عدنان معروف به مازنی . یکی از قراء سبع است . نام وی به اختلاف نقل شده و 21 قول مختلف در این باب وجود دارد و صحیح آن است که وی زبان نام داشته است بدلیل آنکه فرزدق وقتی او را در قصیده ای هجو گفته و سپس برای عذرخواهی بنزد وی رفت ، مازنی که از شعر او آگاه شده بوده با او چنین گفت :
هجوت زبان ثم جئت معتذرا
من هجوزبان لم تهجو و لم تدع .
وی بسال 68 یا 65 هَ . ق . در مکه متولد گردید و در کوفه بسال 154 هَ . ق . درگذشت . در مکه ، مدینه ، بصره و کوفه از بسیاری مشایخ مانند: انس بن مالک ، حسن بصری ، سعیدبن حبیر، عکرمه و مجاهد اخذ حدیث کرده و علم نحو را از نصربن عاصم لیثی فراگرفته است . جمعی کثیر نیز علم قرائت را از وی فراگرفته اند و از آن جمله است : عبداﷲبن مبارک ، یزیدی ، خلیل بن احمد، یونس بن حبیب بصری . ابومحمدیزیدی نحو را از او گرفته است و او در ادبیات و دیگر علوم نیز شاگردان بسیار داشت مانند: ابوعبید، معمربن مثنی ، اصمعی ، معاذبن مسلم نحوی و دیگران . سیبویه علم حروف را از او نقل کرده است . مازنی در عربیت ، قرآن ، وقائع عرب و شعر عالمترین مردم بود و یونس بن حبیب درباره ٔ وی میگفت : اگر بتوان به سخن کسی در همه چیز استناد کرد همانا سخن ابوعمروبن علاء است که سزاواراستناد است . ابوعبیده گوید: ابوعمرو دانشمندترین مردم است در قراآت ، عربیة و وقایع عرب و شعر. خانه ٔ اوتا سقف پر از دفترها و مؤلفات او بود، سپس به زهد روی آورد و همه ٔ دفاتر خویش را بسوخت . یحیی بن معین ودیگر اهل حدیث ویرا موثق ، راستگو و سخنش را در قراآت حجت دانسته اند. روایاتی جالب و فوائد بسیار از او نقل شده است . (از العقد الفرید ج 11 صص 156 - 160 چ محمدسعید عریان ). زبان برادری فاضل و ذوفنون داشت به نام ابوسفیان بن علاء وی بطوری که در بغیة الوعاة بنقل از زبیدی و قفطی آمده در نحو، قرائت و انساب دست داشته و سعید از او روایت کرده و یحیی او را موثق دانسته است . ابوسفیان در 165 هَ . ق . درگذشت . یکی از احفاد زبان جهم بن یحلف است که از ادیبان و نحویان و بقول یاقوت راویه ٔ احادیث و در شعر و علم غریب اللغة علامه ای بوده تقریباً هم پایه ٔ اصمعی و احمر. ابن مناذ درمدیح او گوید:
سمیتم آل العلاء لانکم
اهل العلاء و معدن العلم
و لقد بنی آل العلاء لمازن
بیتا احلوه مع النجم .
رجوع به معجم الادباء ج 10 ص 217 و 258، ج 11 ص 73، 86 و 213، الاعلام زرکلی ، حبیب السیر چ قدیم ص 275 و فهرست ابن الندیم شود.
هجوت زبان ثم جئت معتذرا
من هجوزبان لم تهجو و لم تدع .
وی بسال 68 یا 65 هَ . ق . در مکه متولد گردید و در کوفه بسال 154 هَ . ق . درگذشت . در مکه ، مدینه ، بصره و کوفه از بسیاری مشایخ مانند: انس بن مالک ، حسن بصری ، سعیدبن حبیر، عکرمه و مجاهد اخذ حدیث کرده و علم نحو را از نصربن عاصم لیثی فراگرفته است . جمعی کثیر نیز علم قرائت را از وی فراگرفته اند و از آن جمله است : عبداﷲبن مبارک ، یزیدی ، خلیل بن احمد، یونس بن حبیب بصری . ابومحمدیزیدی نحو را از او گرفته است و او در ادبیات و دیگر علوم نیز شاگردان بسیار داشت مانند: ابوعبید، معمربن مثنی ، اصمعی ، معاذبن مسلم نحوی و دیگران . سیبویه علم حروف را از او نقل کرده است . مازنی در عربیت ، قرآن ، وقائع عرب و شعر عالمترین مردم بود و یونس بن حبیب درباره ٔ وی میگفت : اگر بتوان به سخن کسی در همه چیز استناد کرد همانا سخن ابوعمروبن علاء است که سزاواراستناد است . ابوعبیده گوید: ابوعمرو دانشمندترین مردم است در قراآت ، عربیة و وقایع عرب و شعر. خانه ٔ اوتا سقف پر از دفترها و مؤلفات او بود، سپس به زهد روی آورد و همه ٔ دفاتر خویش را بسوخت . یحیی بن معین ودیگر اهل حدیث ویرا موثق ، راستگو و سخنش را در قراآت حجت دانسته اند. روایاتی جالب و فوائد بسیار از او نقل شده است . (از العقد الفرید ج 11 صص 156 - 160 چ محمدسعید عریان ). زبان برادری فاضل و ذوفنون داشت به نام ابوسفیان بن علاء وی بطوری که در بغیة الوعاة بنقل از زبیدی و قفطی آمده در نحو، قرائت و انساب دست داشته و سعید از او روایت کرده و یحیی او را موثق دانسته است . ابوسفیان در 165 هَ . ق . درگذشت . یکی از احفاد زبان جهم بن یحلف است که از ادیبان و نحویان و بقول یاقوت راویه ٔ احادیث و در شعر و علم غریب اللغة علامه ای بوده تقریباً هم پایه ٔ اصمعی و احمر. ابن مناذ درمدیح او گوید:
سمیتم آل العلاء لانکم
اهل العلاء و معدن العلم
و لقد بنی آل العلاء لمازن
بیتا احلوه مع النجم .
(از روضات الجنات ص 299).
رجوع به معجم الادباء ج 10 ص 217 و 258، ج 11 ص 73، 86 و 213، الاعلام زرکلی ، حبیب السیر چ قدیم ص 275 و فهرست ابن الندیم شود.
