سرآب
لغت‌نامه دهخدا
سرآب . [ س َ ] (اِ مرکب ) آنچه در ایام گرما مسافر تشنه را بتابش آفتاب ریگ صحرا از دور چون آب نماید. و گاهی در شب ماهتاب نیز همچنین می نماید. (غیاث ). زمین شوره را گویند، در آفتاب میدرخشد و از دور به آب میماند. (برهان ) (آنندراج ). و بعضی گویند بخاری باشد آب نما که در بیابانها نماید. (برهان ). زمین شورستان که در میانه ٔ روز از دور همچون آب نماید. (اوبهی ). گوراب . (تفلیسی ) (مجمل اللغة). گوراب و آن را در نیم روزان بینند. (مهذب الاسماء) (دهار). یلمع. (دهار). کتیر. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ) :
ندیده تنبل اوی و بدیده مندل اوی
دگر نماید و دیگر بود بسان سرآب .
نپرّید بر آسمانش عقاب
از آن بهره ای شخ و بهری سراب .
به چه ماند جهان مگر به سرآب
سپس ِ او تو چون روی بشتاب .
چند در این بادیه ٔ خوب و زشت
تشنه بتازی به امید سرآب .
ترا ز گردش ایام نیز اگر گله ایست
به رود نیل رسیدی مخر غرور سرآب .
رهی گرفتم در پیش برکه بود در او
بجای سبزی سنگ و بجای آب سرآب .
آن مصر مملکت که تو دیدی خراب شد
وآن نیل مکرمت که تو دیدی سرآب شد.
تشنه ٔ دل به آب می نرسد
دیده جز بر سرآب می نرسد.
از گشت روزگار سلامت مجوی از آنک
هرگز سرآب پر نکند قربه ٔ سقا.
چشمه سرآب است فریبش مخور
قبله صلیب است نمازش مبر.
در پیش عکس رویت شمس وقمر خیالی
در جنب طاق چشمت نیل فلک سرآبی .
خفته باشی بر لب جو خشک لب
میروی سوی سرآب اندر طلب .
ای تشنه بخیره چند پویی
این ره که تو میروی سرآبست .
دور است سر آب از این بادیه هشدار
تا غول بیابان نفریبد به سرآبت .
کار دست درفشانت ناید از ابر بهار
تشنگی ننشاند ارچه آب را ماند سرآب .
جلوه ٔ خورشید و ما هم از تو کی بخشد شکیب
کی شنیدستی که گردد تشنه سیرآب از سرآب .
|| خلاصه . || زنده . || سرچشمه و جایی باشد که آب از رودخانه به جوی آید. (برهان ) :
گر نه ای مست وقت آن آمد
که بدانی سرآب را ز سرآب .
|| کنایه از معدوم و نابود. || کنایه از غرور و تکبر. (برهان ).
ندیده تنبل اوی و بدیده مندل اوی
دگر نماید و دیگر بود بسان سرآب .
رودکی .
نپرّید بر آسمانش عقاب
از آن بهره ای شخ و بهری سراب .
فردوسی (شاهنامه چ دبیرسیاقی ج 3 ص 1141).
به چه ماند جهان مگر به سرآب
سپس ِ او تو چون روی بشتاب .
ناصرخسرو.
چند در این بادیه ٔ خوب و زشت
تشنه بتازی به امید سرآب .
ناصرخسرو.
ترا ز گردش ایام نیز اگر گله ایست
به رود نیل رسیدی مخر غرور سرآب .
ابوالفرج رونی .
رهی گرفتم در پیش برکه بود در او
بجای سبزی سنگ و بجای آب سرآب .
مسعودسعد.
آن مصر مملکت که تو دیدی خراب شد
وآن نیل مکرمت که تو دیدی سرآب شد.
خاقانی .
تشنه ٔ دل به آب می نرسد
دیده جز بر سرآب می نرسد.
خاقانی .
از گشت روزگار سلامت مجوی از آنک
هرگز سرآب پر نکند قربه ٔ سقا.
خاقانی .
چشمه سرآب است فریبش مخور
قبله صلیب است نمازش مبر.
نظامی .
در پیش عکس رویت شمس وقمر خیالی
در جنب طاق چشمت نیل فلک سرآبی .
عطار.
خفته باشی بر لب جو خشک لب
میروی سوی سرآب اندر طلب .
مولوی .
ای تشنه بخیره چند پویی
این ره که تو میروی سرآبست .
سعدی .
دور است سر آب از این بادیه هشدار
تا غول بیابان نفریبد به سرآبت .
حافظ.
کار دست درفشانت ناید از ابر بهار
تشنگی ننشاند ارچه آب را ماند سرآب .
ابن یمین .
جلوه ٔ خورشید و ما هم از تو کی بخشد شکیب
کی شنیدستی که گردد تشنه سیرآب از سرآب .
قاآنی .
|| خلاصه . || زنده . || سرچشمه و جایی باشد که آب از رودخانه به جوی آید. (برهان ) :
گر نه ای مست وقت آن آمد
که بدانی سرآب را ز سرآب .
ناصرخسرو.
|| کنایه از معدوم و نابود. || کنایه از غرور و تکبر. (برهان ).
