سر کردن
لغت‌نامه دهخدا
سر کردن . [ س َ ک َ دَ ] (مص مرکب ) شروع کردن . (غیاث ). شروع کردن فسانه و حدیث و سخن و شیون و گریه و شکوه و راه و مانند آن . (آنندراج ). آغاز کردن . سر دادن :
مانمی فهمیم آهنگی خدا را مطربان
هر رهی نزدیک تر باشد به مستی سر کنید.
سفله را با خود طرف کردن طریق عقل نیست
زینهار از ناکسان صائب شکایت سر مکن .
شکوه از خست ارباب دغل سر نکنی
گنج نبود هنر این طایفه را در اعداد.
|| صحبت داشتن . || سر بردن باکسی . سازگاری کردن . (آنندراج ) :
سال و مه خوب است با هم دوستداران سر کنید
زندگی چون روز و شب از عمر یکدیگر کنید.
پیوسته نقش هستی او را گرفته ایم
با هرکه همچو آینه سر کرده ایم ما.
|| معاش نمودن . (غیاث ) (آنندراج ). زندگی کردن . زیستن . بسر بردن :
چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت عرفی
مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسوزاند.
به ادب با همه سر کن که دل شاه و گدا
در ترازوی مکافات برابر باشد.
گر چنین سر میکند با خاکساران روزگار
گرد غربت سرمه ٔ چشم وطن خواهد شدن .
سلیم در چمنی مشکل است سر کردن
که ناله ای نتوانی ز دل بلند کشی .
با بدان سر مکن که بد گردی .
|| سلوک کردن . (غیاث ) (آنندراج ). طی کردن . گذراندن : عمر خود را در جستجوی حق سر کردم . (سعدی ). || سر کردن دمل ؛ اِقران . (صراح اللغة). سر باز کردن آن . نزدیک آمدن آنکه دمل سر کند. روان شدن ریم وچرک از قرحه . منفجر شدن : و پس اگر ریش گردد و سر کند و ریم کند و امید به سلامت پدید آید. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و هرگاه که پخته شود و سر کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). خراج که ماده ٔ آن سخت گرم بود...زودتر پخته شود و زود سر کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).و اگر سر کند و پالودن گیرد بهاءالعسل و کشکاب با انگبین مضمضه می کنند تا بشوید و پاک کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
حذر کن ز درد درونهای ریش
که ریش درون عاقبت سرکند.
جای خون از زخم دندان فتنه میبارد لبت
از کجا سر کرده اند این زخم دندان از کجا.
|| به اتمام رسانیدن و کار کردن . (غیاث ). || ظهور کردن و پیدا شدن . (آنندراج ).
مانمی فهمیم آهنگی خدا را مطربان
هر رهی نزدیک تر باشد به مستی سر کنید.
کلیم (از آنندراج ).
سفله را با خود طرف کردن طریق عقل نیست
زینهار از ناکسان صائب شکایت سر مکن .
صائب .
شکوه از خست ارباب دغل سر نکنی
گنج نبود هنر این طایفه را در اعداد.
صائب (از آنندراج ).
|| صحبت داشتن . || سر بردن باکسی . سازگاری کردن . (آنندراج ) :
سال و مه خوب است با هم دوستداران سر کنید
زندگی چون روز و شب از عمر یکدیگر کنید.
محسن تأثیر (از آنندراج ).
پیوسته نقش هستی او را گرفته ایم
با هرکه همچو آینه سر کرده ایم ما.
ملا مفید بلخی (ازآنندراج ).
|| معاش نمودن . (غیاث ) (آنندراج ). زندگی کردن . زیستن . بسر بردن :
چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت عرفی
مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسوزاند.
عرفی .
به ادب با همه سر کن که دل شاه و گدا
در ترازوی مکافات برابر باشد.
صائب .
گر چنین سر میکند با خاکساران روزگار
گرد غربت سرمه ٔ چشم وطن خواهد شدن .
میرنجات (از آنندراج ).
سلیم در چمنی مشکل است سر کردن
که ناله ای نتوانی ز دل بلند کشی .
سلیم (از آنندراج ).
با بدان سر مکن که بد گردی .
؟ (از جامعالتمثیل ).
|| سلوک کردن . (غیاث ) (آنندراج ). طی کردن . گذراندن : عمر خود را در جستجوی حق سر کردم . (سعدی ). || سر کردن دمل ؛ اِقران . (صراح اللغة). سر باز کردن آن . نزدیک آمدن آنکه دمل سر کند. روان شدن ریم وچرک از قرحه . منفجر شدن : و پس اگر ریش گردد و سر کند و ریم کند و امید به سلامت پدید آید. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و هرگاه که پخته شود و سر کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). خراج که ماده ٔ آن سخت گرم بود...زودتر پخته شود و زود سر کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).و اگر سر کند و پالودن گیرد بهاءالعسل و کشکاب با انگبین مضمضه می کنند تا بشوید و پاک کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
حذر کن ز درد درونهای ریش
که ریش درون عاقبت سرکند.
سعدی .
جای خون از زخم دندان فتنه میبارد لبت
از کجا سر کرده اند این زخم دندان از کجا.
مولانا لسانی (از آنندراج ).
|| به اتمام رسانیدن و کار کردن . (غیاث ). || ظهور کردن و پیدا شدن . (آنندراج ).
