سلوکیان
لغت‌نامه دهخدا
سلوکیان . [ س ِ ] (اِخ ) ج ِ سلوکی . منسوب به سلوکوس . سلسله ای از مقدونیان که پس از اسکندر در ایران تشکیل شد (312 - 50 ق .م .).مؤسس این سلسله سلوکوس اول است . سلوکیان که جانشین هخامنشیان گردیدند و تقریباً جمیع متصرفات آنان را در دست داشتند و بخش اعظم اصول تشکیلات خود را از ایشان اقتباس کردند، مجبور بودند که هدفی را برگزینند که اسلاف ایشان هرگز بدان دسترسی نیافتند و آن عبارت بود از وحدت پادشاهی با وجود تنوع ملل و تمدنهای مختلف آن ، ولی سلوکیان هم بدین هدف نرسیدند همه ٔ اموری که بتدریج شاهنشاهی هخامنشی را تضعیف کرد، و عاقبت موجب انقراض اسف آور آن سلسله گردید، دامنگیر سلوکیان نیز شد. جنگهایی که آنان با سلسله های دیگر کردند نخست با مقدونیه و مصر سپس با پارتیان و رومیان ، محاربات ایشان برای جلوگیری از تمایلات تجزیه طلبی بعضی ممالکی که در زمره ٔ متصرفاتشان بود، مساعیی که برای مطیع نگاه داشتن والیان خود بکار می بردند، توطئه های دربارو رقابتهای مدعیانی که غالباً منجر به قتل میگردید،شاهان این سلسله در قرن دوم ق .م . از بکار بردن طلا که راه فساد را بازمیکرد، خودداری نداشتند. آنان بسناتورهای رومی برای دخالت قشون روم ضد دشمنان خود رشوه میدادند. اما چون پیروزی بدست می آمد، رومیان دیگر ممالک آنان را ترک نمیکردند. و سلوکیان پس از دیری فهمیدند که خود آنان مشرق را تسلیم رومیان کرده اند. محقق است که بعضی شاهان ایشان ، از جمله آنتیوخوس سوم برای ترمیم شاهنشاهی خود فعالیت بسیار و کوشش قابل توجه کردند، ولی از متوقف ساختن استیلای دو قوه ای که ازضعف ایشان استفاده میکردند عاجز بودند: قوه ٔ تدریجی و بطی ٔ ولی مستمر ایرانیان ، و قوه ٔ روم که سابقاً در آغاز قرن دوم ضربتی علاج ناپذیر بشاهنشاهی سلوکی وارد آورده بود. اسامی شاهان این سلسله عبارت است از:
سلوکوس اول جلوس 312 ق .م .
آنتیوخوس اول جلوس 281 ق .م .
آنتیوخوس دوم جلوس 261 ق .م .
دمتریوس اول سوتر (منجی ) جلوس 162 ق .م .
الکساندر باکدس جلوس 150 ق .م .
دمتریویس دوم - نیکاتور (فاتح ) بار اول جلوس 145 - 149 ق .م . بار دوم 139 - 125 ق .م .
آنتیوخوس ششم دیونیوس اپیفانس - جلوس 142 ق .م .
آنتیوخوس هفتم سیدت جلوس 138 ق .م .
الکساندر زی نباس جلوس 128 - 123 ق .م .آنیتوخوس هشتم ، گری پس جلوس 125 -96 ق .م .
آنتیوخوس نهم ، سیزنبکس جلوس 116 - 95 ق .م .
سلوکوس ششم اپیفانس جلوس 96 - 95 ق .م .
فیلیپوس جلوس 92 - 83 ق .م .
آنتیوخوس دهم فیلادلفس جلوس 92 ق .م .
دمتریوس سوم فیلوپاتر جلوس 95 - 88 ق .م .
آنتیوخوس یازدهم - دیونیسوس جلوس 89 - 84 ق .م .
آنتیوخوس دوازدهم مقدس جلوس 94 - 83 ق .م .
آنتیوخوس آسیایی جلوس 68 - 64 ق .م .
آنتیوخوس سوم جلوس 223 ق .م . سلوکوس چهارم جلوس 174 ق .م .
آنتیوخوس پنجم جلوس 164 ق .م .
شاهنشاهی سلوکی که شامل جهان ایرانی ، بابل قدیم ، شهرهای فنیقیه و مدینه های آسیای صغیر بود، مانند: شاهنشاهی هخامنشیان - حکومتی مرکب به شمار میرفت . نخستین شاهان این سلسله مساعی عمده برای تحقق وحدت آن بکار بردند. آنان تصمیم گرفتند که از مجموع بخشهای شاهنشاهی عنصری ایجاد کنند که بدانان نزدیک باشد و نسبت به ایشان وفادار بماند و بنابراین یونانیان و مقدونیان را در بخشی وسیع از متصرفات خود متمرکز ساختند. سکنه ٔ جدید در حکم سیمان ساختمان شاهنشاهی و در عین حال ،رابط بین حکومت و سکنه ٔ بومی بودند. آنان میبایست هم در قشون خدمت کنند و هم در ادارات و در شهرها و قصبه ها سکنی گزینند، به کارها اشتغال ورزند و زمین را زراعت کنند در سراسر قرن سوم قبل از میلاد جریانی لاینقطع، سکنه ٔ اروپای جنوب شرقی را بسوی سوریه ، بابل ، وایران سرازیر کرد، و عناصری که آسیای صغیر و حتی سوریه را ترک میگفتند بدانان افزوده شدند. برای استقرار آنان طرحی وسیع جهت شهرسازی تهیه و اجرا گردیده است . مستعمرات نظامی و غیرنظامی ایجاد شده شهرهای جدیدبنا گردید در دشت کرمانشاه ، دینور - کنگاور مؤسسات یونانی بنا شد. هگمتانه (همدان ) مجدداً تعمیر گردید، در بخش جنوبی تر، لائودیسه نهاوند امروزین ساخته شد، راگای (ری ) قدیم بنام اروپوس خوانده شد، در پارت شهری بنام نسا - الکساندر پولیس بنا شد. سپس شهر صددروازه هکاتوم پیلس ساخته شد که بمناسبت آنکه دروازه های متعدد داشته ، بدین نام موسوم گردیده بود. سلوکیان در سیاست خود اصول و مبانی داریوش را پذیرفتند. ملیت ها را ابقا کردند و در عین حال ، آنها را در زمره ٔ شاهنشاهی وارد ساختند. اما عاقبت مجبور شدند که به سیاست کوروش و سلطنتی توأم با اغماض بازگردند.
هنر - در این عهد هنر هخامنشی دچار کسوف گردید، زیرا وی جز بر اثر حمایت شاه و دربار نمیتوانست پایدار بماند. اطلاع اندکی که ما از تجدید حیات آن داریم حاکی از رجعت قهقرایی قابل تأملی است آنچه که مورد توجه شاه و دربار سلوکی و توده ٔ تازه واردان به ایران بود جنبه ٔ ایرانی نداشت . هنرمندانی که از یونان یا از نواحی دیگر جهان یونانی می آمدند، میبایست مشتریان یونانی خود را کاملاً ارضا کنند. همچنین بود وضع ایرانیان یونانی شده ، که عالیترین و ثروتمندترین طبقه ٔ جامعه ٔ ایرانی را تشکیل میدادند. این گروه تحت تأثیر فرهنگ یونانی سلیقه ٔ خود را با طرز زندگی یونانی منطبق میساختند. هنرمندان محلی نیز تحت نفوذ جریانات هنر غربی قرار گرفتند. بدین وجه هنر یونانی - ایرانی که یکی از نتایج فتح مقدونی بود بوجود آمد. بطور کلی هنر این عهد را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
1 - هنر ایرانی به معنی اخص .
2 - هنر یونانی - ایرانی .
3 - هنر هلنی .
دسته ٔ اول بوسیله ٔ معماری معبد نورآباد معرفی میشود که تقلیدی است از معابد هخامنشی پاسارگاد نقش رستم وی با ابعاد محدودتر و بعض تغییرات طرح معبدی که در پایه ٔ صفه ٔ تخت جمشید بنا شده نیز ایرانی است . در حال حاضر جز بقایای سه بنائی که لااقل دو تای آنها معبد بوده اند، چیزی دیگر را بدسته ٔ دوم نمیتوان اسناد داد. در استخر خرابه های ساختمانی مهم که هویت آن معلوم نشده ، کشف گردیده که تقلیدی است از سرستون کرنتی بدون تخته روی سرستون و این امر حاکی از رابطه ٔ ستون ایرانی با سرستون یونانی است . در معبد کنگاور، پرستشگاهی با طرح غربی ساخته شده و تصور میرود در حدود 200 ق .م . بنا شده باشد. در ساختمان اصلی ، استعمال قطعات سنگی صفه ٔ تخت جمشید تقلید شده ، اما ستونهای آنها دارای سرستون دری است . که بر فراز آنها تخته های کرنتی قرار گرفته است . بیشتر اطلاع ما مربوط به اشیای هنری از دسته ٔ سوم است که تعداد آنها فراوان است . معهذا نتوانسته اند تعیین کنند که این اشیا در خود کشور ساخته شده یا آنها را از خارج وارد کرده اند. در این ایام کشفیات سودمند موجب پیدایش 4 مجسمه کوچک مفرغی متعلق بمعبد نهاوند (لائودیسه ) گردید که در همان محلی پیدا شده که استل (ستون ) حاکی از فرمان آنتیوخوس سوم مربوط به سال 193 ق .م . یافته شده است . یک سر بسیار زیبای مجسمه ٔ مفرغی که بدبختانه خراب شده ، و آنرا به آنتیوخوس چهارم نسبت میدهند، از معبد ایرانی شمی نزدیک مال امیر در جبال بختیاری بدست آمده باید تصور کرد که سلیقه ٔ عصر بسیار متمایل بکارهای هنری مفرغی بوده و همین سلیقه در زمان پارتیان تعقیب شد، و آن در حقیقت حکم احیای یک سنت عیلامی را داشته است ، در دینور نزدیک کرمانشاه ، قطعاتی از یک لگن سنگی که مجسمه های نیم تنه سیلنوسها و ساتیرها، یاران دیونیسوس مزین است کشف شده . (تاریخ گیرشمن ایران ترجمه ٔمحمد معین و از فرهنگ فارسی معین ).
سلوکوس اول جلوس 312 ق .م .
آنتیوخوس اول جلوس 281 ق .م .
آنتیوخوس دوم جلوس 261 ق .م .
دمتریوس اول سوتر (منجی ) جلوس 162 ق .م .
الکساندر باکدس جلوس 150 ق .م .
دمتریویس دوم - نیکاتور (فاتح ) بار اول جلوس 145 - 149 ق .م . بار دوم 139 - 125 ق .م .
آنتیوخوس ششم دیونیوس اپیفانس - جلوس 142 ق .م .
آنتیوخوس هفتم سیدت جلوس 138 ق .م .
الکساندر زی نباس جلوس 128 - 123 ق .م .آنیتوخوس هشتم ، گری پس جلوس 125 -96 ق .م .
آنتیوخوس نهم ، سیزنبکس جلوس 116 - 95 ق .م .
سلوکوس ششم اپیفانس جلوس 96 - 95 ق .م .
فیلیپوس جلوس 92 - 83 ق .م .
آنتیوخوس دهم فیلادلفس جلوس 92 ق .م .
دمتریوس سوم فیلوپاتر جلوس 95 - 88 ق .م .
آنتیوخوس یازدهم - دیونیسوس جلوس 89 - 84 ق .م .
آنتیوخوس دوازدهم مقدس جلوس 94 - 83 ق .م .
آنتیوخوس آسیایی جلوس 68 - 64 ق .م .
آنتیوخوس سوم جلوس 223 ق .م . سلوکوس چهارم جلوس 174 ق .م .
آنتیوخوس پنجم جلوس 164 ق .م .
شاهنشاهی سلوکی که شامل جهان ایرانی ، بابل قدیم ، شهرهای فنیقیه و مدینه های آسیای صغیر بود، مانند: شاهنشاهی هخامنشیان - حکومتی مرکب به شمار میرفت . نخستین شاهان این سلسله مساعی عمده برای تحقق وحدت آن بکار بردند. آنان تصمیم گرفتند که از مجموع بخشهای شاهنشاهی عنصری ایجاد کنند که بدانان نزدیک باشد و نسبت به ایشان وفادار بماند و بنابراین یونانیان و مقدونیان را در بخشی وسیع از متصرفات خود متمرکز ساختند. سکنه ٔ جدید در حکم سیمان ساختمان شاهنشاهی و در عین حال ،رابط بین حکومت و سکنه ٔ بومی بودند. آنان میبایست هم در قشون خدمت کنند و هم در ادارات و در شهرها و قصبه ها سکنی گزینند، به کارها اشتغال ورزند و زمین را زراعت کنند در سراسر قرن سوم قبل از میلاد جریانی لاینقطع، سکنه ٔ اروپای جنوب شرقی را بسوی سوریه ، بابل ، وایران سرازیر کرد، و عناصری که آسیای صغیر و حتی سوریه را ترک میگفتند بدانان افزوده شدند. برای استقرار آنان طرحی وسیع جهت شهرسازی تهیه و اجرا گردیده است . مستعمرات نظامی و غیرنظامی ایجاد شده شهرهای جدیدبنا گردید در دشت کرمانشاه ، دینور - کنگاور مؤسسات یونانی بنا شد. هگمتانه (همدان ) مجدداً تعمیر گردید، در بخش جنوبی تر، لائودیسه نهاوند امروزین ساخته شد، راگای (ری ) قدیم بنام اروپوس خوانده شد، در پارت شهری بنام نسا - الکساندر پولیس بنا شد. سپس شهر صددروازه هکاتوم پیلس ساخته شد که بمناسبت آنکه دروازه های متعدد داشته ، بدین نام موسوم گردیده بود. سلوکیان در سیاست خود اصول و مبانی داریوش را پذیرفتند. ملیت ها را ابقا کردند و در عین حال ، آنها را در زمره ٔ شاهنشاهی وارد ساختند. اما عاقبت مجبور شدند که به سیاست کوروش و سلطنتی توأم با اغماض بازگردند.
هنر - در این عهد هنر هخامنشی دچار کسوف گردید، زیرا وی جز بر اثر حمایت شاه و دربار نمیتوانست پایدار بماند. اطلاع اندکی که ما از تجدید حیات آن داریم حاکی از رجعت قهقرایی قابل تأملی است آنچه که مورد توجه شاه و دربار سلوکی و توده ٔ تازه واردان به ایران بود جنبه ٔ ایرانی نداشت . هنرمندانی که از یونان یا از نواحی دیگر جهان یونانی می آمدند، میبایست مشتریان یونانی خود را کاملاً ارضا کنند. همچنین بود وضع ایرانیان یونانی شده ، که عالیترین و ثروتمندترین طبقه ٔ جامعه ٔ ایرانی را تشکیل میدادند. این گروه تحت تأثیر فرهنگ یونانی سلیقه ٔ خود را با طرز زندگی یونانی منطبق میساختند. هنرمندان محلی نیز تحت نفوذ جریانات هنر غربی قرار گرفتند. بدین وجه هنر یونانی - ایرانی که یکی از نتایج فتح مقدونی بود بوجود آمد. بطور کلی هنر این عهد را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
1 - هنر ایرانی به معنی اخص .
2 - هنر یونانی - ایرانی .
3 - هنر هلنی .
دسته ٔ اول بوسیله ٔ معماری معبد نورآباد معرفی میشود که تقلیدی است از معابد هخامنشی پاسارگاد نقش رستم وی با ابعاد محدودتر و بعض تغییرات طرح معبدی که در پایه ٔ صفه ٔ تخت جمشید بنا شده نیز ایرانی است . در حال حاضر جز بقایای سه بنائی که لااقل دو تای آنها معبد بوده اند، چیزی دیگر را بدسته ٔ دوم نمیتوان اسناد داد. در استخر خرابه های ساختمانی مهم که هویت آن معلوم نشده ، کشف گردیده که تقلیدی است از سرستون کرنتی بدون تخته روی سرستون و این امر حاکی از رابطه ٔ ستون ایرانی با سرستون یونانی است . در معبد کنگاور، پرستشگاهی با طرح غربی ساخته شده و تصور میرود در حدود 200 ق .م . بنا شده باشد. در ساختمان اصلی ، استعمال قطعات سنگی صفه ٔ تخت جمشید تقلید شده ، اما ستونهای آنها دارای سرستون دری است . که بر فراز آنها تخته های کرنتی قرار گرفته است . بیشتر اطلاع ما مربوط به اشیای هنری از دسته ٔ سوم است که تعداد آنها فراوان است . معهذا نتوانسته اند تعیین کنند که این اشیا در خود کشور ساخته شده یا آنها را از خارج وارد کرده اند. در این ایام کشفیات سودمند موجب پیدایش 4 مجسمه کوچک مفرغی متعلق بمعبد نهاوند (لائودیسه ) گردید که در همان محلی پیدا شده که استل (ستون ) حاکی از فرمان آنتیوخوس سوم مربوط به سال 193 ق .م . یافته شده است . یک سر بسیار زیبای مجسمه ٔ مفرغی که بدبختانه خراب شده ، و آنرا به آنتیوخوس چهارم نسبت میدهند، از معبد ایرانی شمی نزدیک مال امیر در جبال بختیاری بدست آمده باید تصور کرد که سلیقه ٔ عصر بسیار متمایل بکارهای هنری مفرغی بوده و همین سلیقه در زمان پارتیان تعقیب شد، و آن در حقیقت حکم احیای یک سنت عیلامی را داشته است ، در دینور نزدیک کرمانشاه ، قطعاتی از یک لگن سنگی که مجسمه های نیم تنه سیلنوسها و ساتیرها، یاران دیونیسوس مزین است کشف شده . (تاریخ گیرشمن ایران ترجمه ٔمحمد معین و از فرهنگ فارسی معین ).
