شکفته
لغت‌نامه دهخدا
شکفته . [ ش ِ ک ُ ت َ / ت ِ ] (ن مف / نف ) واشده . گشاده . (ناظم الاطباء). گل کرده . گل بازکرده . شکوفان . (یادداشت مؤلف ) :
ای سرخ گل تو بسد و زر و زمردی
ای لاله ٔ شکفته عقیق و خماهنی .
باد برآمد به شاخ سیب شکفته
بر سر میخواره برگ گل بفتالید.
ای به حری و به آزادگی از خلق پدید
چون گلستان شکفته ز سیه شورستان .
مگر درخت شکفته گناه آدم کرد
که از لباس چو آدم همی شود عریان .
دو لب چو نار کفیده دو برگ سوسن سرخ
دو رخ چو نار شکفته دو برگ لاله ٔ لال .
آن سوسن سپید شکفته به باغ در
یک شاخ او ز سیم و دگر شاخ او ز زر.
به مهر اندر چو دو روشن چراغیم
به ناز اندر چو دو بشکفته باغیم .
اگر شکل خلقش پدید آیدی
شکفته یکی گلستان باشدی .
اگرچه نیابدریاض شکفته
نماند صبا عادت مشکباری .
ای دوست گل شکفته را بادی بس .
شکوفه گاه شکفته است و گاه خوشیده . (گلستان ).
- شکفته بهار ؛ شکوفه ٔ بازشده . (هفت پیکر ص 261) :
لعبتی دید چون شکفته بهار
نازنینی چو صدهزار نگار.
- شکفته شدن ؛ بازشدن گل و شکوفه . (یادداشت مؤلف ): تفتق ؛ شکفته شدن گل . (المصادر زوزنی ) :
شکفته شد گل حمرا و گشت بلبل مست
صلای سرخوشی ای صوفیان باده پرست .
- || مجازاً، شادان شدن . خندان گشتن . (یادداشت مؤلف ).
- تازه شکفته ؛ نوشکفته . گل یا شکوفه ای که تازه باز شده باشد :
رویش میان حله ٔ سبز اندرون پدید
چون لاله برگ تازه شکفته میان خوید.
- ناشکفته ؛ که شکفته نشده باشد. رجوع به ماده ٔ ناشکفته شود.
- نوشکفته ؛ که تازه باز شده باشد. (یادداشت مؤلف ) :
ای گل خندان نوشکفته نگهدار
خاطر بلبل که نوبهار نماند.
رجوع به ماده ٔ نوشکفته در جای خود شود. || خندان . (ناظم الاطباء) :
با من چه بود شکفته باشی گه گه
گاهی باشی چو گوشت با کارد تبه .
چو روی خوبان احباب او شکفته بطبع
چو چشم خوبان بدخواه او نژند و نوان .
شکفته باش جهان را شکفته گر خواهی
که بر گشاده دلان چرخ روی خندان است .
- شکفته داشتن ؛ شاد و خندان داشتن :
خود را شکفته دار به هر حالتی که هست
خونی که می خوری به دل روزگار کن .
- شکفته روی ؛ که روی شکفته و خندان داشته باشد. متبسم . (یادداشت مؤلف ) :
گاهی چو لاله ام ز وصالت شکفته روی
گاهی چو نرگسم ز فراقت فکنده سر.
|| تر وتازه و شاداب . ضد پژمرده . (ناظم الاطباء). ناضر. تازه . (یادداشت مؤلف ) :
دهنش خشک و شکفته رخش از ابر مژه
جگرش گرم و فسرده تنش از سرد دمی .
|| پرورش یافته . (ناظم الاطباء). || نیک روشن شده . خوب گرفته (آتش ). (یادداشت مؤلف ) :
فسرده دیدم چون اختر شکفته لبش
دلم بسوخت چو بر اخگر شکفته کباب .
|| بازشده . (یادداشت مؤلف ). جاری شده :
همه دیده پرخون و رخ پرسرشک
سرشکش روان برشکفته سرشک .
|| شکافته . دو نیم شده :
هیچ موی شکفته از بالا
زارتر زآن میان لاغر نیست .
ای سرخ گل تو بسد و زر و زمردی
ای لاله ٔ شکفته عقیق و خماهنی .
خسروی .
باد برآمد به شاخ سیب شکفته
بر سر میخواره برگ گل بفتالید.
عماره .
ای به حری و به آزادگی از خلق پدید
چون گلستان شکفته ز سیه شورستان .
فرخی .
مگر درخت شکفته گناه آدم کرد
که از لباس چو آدم همی شود عریان .
فرخی .
دو لب چو نار کفیده دو برگ سوسن سرخ
دو رخ چو نار شکفته دو برگ لاله ٔ لال .
عنصری .
آن سوسن سپید شکفته به باغ در
یک شاخ او ز سیم و دگر شاخ او ز زر.
منوچهری .
به مهر اندر چو دو روشن چراغیم
به ناز اندر چو دو بشکفته باغیم .
(ویس ورامین ).
اگر شکل خلقش پدید آیدی
شکفته یکی گلستان باشدی .
(از کلیله و دمنه ).
اگرچه نیابدریاض شکفته
نماند صبا عادت مشکباری .
رضی نیشابوری .
ای دوست گل شکفته را بادی بس .
؟ (از نفثة المصدور).
شکوفه گاه شکفته است و گاه خوشیده . (گلستان ).
- شکفته بهار ؛ شکوفه ٔ بازشده . (هفت پیکر ص 261) :
لعبتی دید چون شکفته بهار
نازنینی چو صدهزار نگار.
نظامی .
- شکفته شدن ؛ بازشدن گل و شکوفه . (یادداشت مؤلف ): تفتق ؛ شکفته شدن گل . (المصادر زوزنی ) :
شکفته شد گل حمرا و گشت بلبل مست
صلای سرخوشی ای صوفیان باده پرست .
حافظ.
- || مجازاً، شادان شدن . خندان گشتن . (یادداشت مؤلف ).
- تازه شکفته ؛ نوشکفته . گل یا شکوفه ای که تازه باز شده باشد :
رویش میان حله ٔ سبز اندرون پدید
چون لاله برگ تازه شکفته میان خوید.
عماره .
- ناشکفته ؛ که شکفته نشده باشد. رجوع به ماده ٔ ناشکفته شود.
- نوشکفته ؛ که تازه باز شده باشد. (یادداشت مؤلف ) :
ای گل خندان نوشکفته نگهدار
خاطر بلبل که نوبهار نماند.
سعدی .
رجوع به ماده ٔ نوشکفته در جای خود شود. || خندان . (ناظم الاطباء) :
با من چه بود شکفته باشی گه گه
گاهی باشی چو گوشت با کارد تبه .
فرخی .
چو روی خوبان احباب او شکفته بطبع
چو چشم خوبان بدخواه او نژند و نوان .
فرخی .
شکفته باش جهان را شکفته گر خواهی
که بر گشاده دلان چرخ روی خندان است .
صائب تبریزی .
- شکفته داشتن ؛ شاد و خندان داشتن :
خود را شکفته دار به هر حالتی که هست
خونی که می خوری به دل روزگار کن .
صائب تبریزی .
- شکفته روی ؛ که روی شکفته و خندان داشته باشد. متبسم . (یادداشت مؤلف ) :
گاهی چو لاله ام ز وصالت شکفته روی
گاهی چو نرگسم ز فراقت فکنده سر.
عبدالواسع جبلی .
|| تر وتازه و شاداب . ضد پژمرده . (ناظم الاطباء). ناضر. تازه . (یادداشت مؤلف ) :
دهنش خشک و شکفته رخش از ابر مژه
جگرش گرم و فسرده تنش از سرد دمی .
خاقانی .
|| پرورش یافته . (ناظم الاطباء). || نیک روشن شده . خوب گرفته (آتش ). (یادداشت مؤلف ) :
فسرده دیدم چون اختر شکفته لبش
دلم بسوخت چو بر اخگر شکفته کباب .
مختاری غزنوی .
|| بازشده . (یادداشت مؤلف ). جاری شده :
همه دیده پرخون و رخ پرسرشک
سرشکش روان برشکفته سرشک .
عنصری (از لغت نامه ٔ اسدی ص 266).
|| شکافته . دو نیم شده :
هیچ موی شکفته از بالا
زارتر زآن میان لاغر نیست .
عنصری .
